ನಮಾಮಿ ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ- ಎಲ್ಲಿ ನೋಡಿದರೂ ನೀರೇ ನೀರು!

ಭಾರತದ ಏಕೈಕ ಗಂಡು ನದಿ ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ.

ಹೀಗೆಂದು ಭಾರತಿಯರೆಲ್ಲರೂ ಭಾವಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ ಪಶ್ಚಿಮ ಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿ ನೇತ್ರಾವತಿಯಲ್ಲಿ ಐಕ್ಯಗೊಳ್ಳುವ ಕುಮಾರಧಾರ ನದಿ ದಂಡೆಯಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿ ಬೆಳೆದ ನನ್ನಂತವರುರು ಇದನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವೇ? ಇಲ್ಲವಲ್ಲ. ಯಾಕೆಂದರೆ ಕುಮಾರಧಾರ ಗಂಡು ನದಿ, ಇದರ ದೊಡ್ಡಣ್ಣನಂತಿರುವ ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ ನದಿಗೆ ಗೌರವ ಸಮರ್ಪಿಸುವ ’ನಮಾಮಿ ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ’ ಎಂಬ ಉತ್ಸವವೊಂದು ಕಳೆದ ಮಾರ್ಚ್ ೩೧ರಿಂದ ಏಪ್ರಿಲ್ ೪ರ ತನಕ ಐದು ದಿನಗಳ ತನಕ ಅಸ್ಸಾಂನ ವಿವಿದೆಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರದ ನದಿ ದಂಡೆಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆಯಿತು..

 ಅಸ್ಸಾಂನ ರಾಜಧಾನಿ ಗೌಹಾಟಿ. ಪುರಾಣ್ದ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಿಂದ ನೋಡಿದರೆ ಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕಾಮರೂಪವೆಂಬ ರಾಜ್ಯದ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ಅದರ ರಾಜಧಾನಿ ಪ್ರಾಗ್ಜ್ಯೋತಿಷ್ಯಪುರ. ಅಂದಿನ ಪ್ರಾಗ್ಜೋತಿಷ್ಯಪುರವೇ ಇಂದಿನ ಗೌಹಾಟಿ.

ಯಾಕೋ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ. ನದಿಗಳೆಂದರೆ ನನಗೆ ವಿಪರೀತ ಆಕರ್ಷಣೆ. ನದಿ ದಂದೆಯಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿ, ಐದಾರು ನದಿಗಳನ್ನು ದಾಟಿ ಶಾಲೆಗೆ ಹೋಗುತ್ತಾ ಕೌಮಾರ್ಯವನ್ನು ಕಳೆದದ್ದಕ್ಕಿರಬಹುದೆನೋ! ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ನದಿಯೆಂಬುದು ರಮ್ಯಗೆಳೆಯನಂತೆ ನನ್ನ ಬದುಕಿನುದ್ದಕ್ಕೂ  ಪ್ರವಹಿಸುತ್ತಲೇ ಇದೆ.

ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ ಹಲವು ವೈಶಿಷ್ಟಗಳನ್ನೊಳಗೊಂಡ ಮಹಾನದಿ. ಅದು ಈಗ ಚೀನಾದ ಸ್ವಾಧೀನದಲ್ಲಿರುವ ಟಿಬೇಟ್ ನಲ್ಲಿ ಸಮುದ್ರ ಮಟ್ಟದಿಂದ ೧೭೦೯೩ ಅಡಿ ಎತ್ತರದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಲಿ ಅದಕ್ಕಿರುವ ಹೆಸರು ಯಾರ್ಲುಂಗ್ ಟಾಂಗ್ಪೋ. ಇಲ್ಲಿಂದ ಆರಂಭವಾಗುವ ಅದರ ಪಯಣ ಭಾರತವನ್ನು ದಾಟಿ ಬಾಂಗ್ಲಾ ದೇಶದತ್ತ ಮುನ್ನುಗ್ಗಿ ಬಂಗಾಳಕೊಲ್ಲಿಯನ್ನು ಸೇರುವಲ್ಲಿಯವರೆಗಿನ ಅದರ ಉದ್ದ ೨೯೦೦ ಕಿಮೀ. ಇತ್ತೀಚಿನ ಕೆಲವು ಸಂಶೋಧನೆಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಅದರ ಉದ್ದ ೩೩೫೦ ಕಿಮೀ. ಇದರಲ್ಲಿ ೧೭೦೦ ಕಿಮೀ ತಿಬೇಟ್ ನಲ್ಲಿ ಹರಿಯುತ್ತದೆ. ಬಾರತದಲ್ಲಿ  ೯೧೬ ಕಿಮೀ ಮತ್ತು ಬಾಂಗ್ಲಾದಲ್ಲಿ ೨೮೪ ಕಿಮೀ ದೂರ ಕ್ರಮಿಸುತ್ತದೆ. ಬಾಂಗ್ಲದಲ್ಲಿ ಅದಕ್ಕಿರುವ ಹೆಸರು ಜಮುನಾ. ಟಿಬೇಟ್ ನಲ್ಲಿ ಇದು ಹತ್ತುಸಾವಿರ ಅಡಿಗಳಿಗಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚು ಎತ್ತರದಲ್ಲಿ ಹರಿಯುತ್ತಿರುತ್ತದೆ.. ಇಷ್ಟು ಎತ್ತರದಲ್ಲಿ ಹರಿಯುತ್ತಿರುವ ಜಗತ್ತಿನ ಮೊದಲ ನದಿಯಿದು. 

ಅರುಣಾಚಲಪ್ರದೇಶದ ಮುಖಾಂತರ ಭಾರತವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸುತ್ತದೆ. ಹಿಮಾಚಲ ಪ್ರದೇಶ  ಕೂಡಾ ಹಿಮಾಲಯ ಪರ್ವತಶ್ರೇಣಿಯಲ್ಲಿ ಬರುವ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಅಲ್ಲಿಯೂ ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ ಉಪ್ಪರಿಗೆಯ ಮೇಲಿನ ನದಿಯೇ. ಅಲ್ಲಿ ಅದಕ್ಕಿರುವ ಹೆಸರು ಸಿಯಾಂಗ್. ಸಿಯಾಂಗ್ ನದಿಗೆ ಡಿಬಾಂಗ್ ಮತ್ತು ಲೋಹಿತ್ ನದಿಗಳು ಸೇರಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಅಸ್ಸಾಂಗೆ ಇಳಿದ ಮೇಲೆ ಅದು ಸ್ವಲ್ಪ ಮಟ್ಟಿಗೆ ನೆಲದ ನದಿಯಾಗುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಉಪನದಿಗಳು ಇದರೊಡನೆ ಸೇರಿಕೊಂಡು ಅದಕ್ಕೆ ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ ಎಂಬ ಅಭಿಧಾನ ದೊರೆಯುತ್ತದೆ.

ಬ್ರಹ್ಮದೇವನ ಪುತ್ರನಾದ ಕಾರಣ ಇದು ಇದು ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ. ಹಾಗಾಗಿಯೇ ಇದು ಗಂಡುನದಿ, ಗಂಡಾದ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿಯೇ ಅಬ್ಬರ ಜಾಸ್ತಿ; ವಿದ್ವಂಸಕತೆಯೆಡೆಗೆ ಒಲವು. ಇದರ ಹರಹನ್ನು ನೋಡಿದವರು ಖಂಡಿತವಾಗಿಯೂ ಇದನ್ನು ನದಿಯೆನ್ನಲಾರರು ಅದೊಂದು ಸಮುದ್ರ.ಅದರಲ್ಲಿಯೂ ಸಾಗರದಂತೆ ಅಲೆಗಳೇಳುತ್ತವೆ. ಸೊಕ್ಕಿ ಹರಿದರೆ ಅಪಾರ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಆಸ್ತಿ ಮತ್ತು ಜೀವ ಹಾನಿಯನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತದೆ. ಪ್ರತಿವರ್ಷವೂ ಈ ನದಿ ಉಕ್ಕಿ ಹರಿಯುತ್ತದೆ; ಇಲ್ಲಿಯ ಜನರ ದುಃಖಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ. ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ ಅಸ್ಸಾಂ ಜನತೆಯ ಜೀವಚೈತನ್ಯವೂ ಹೌದು, ಕಣ್ಣೀರಿನ ನದಿಯೂ ಹೌದು. ಈ ನದಿ ಅಸ್ಸಾಂ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಸದಾ ಹಚ್ಚ ಹಸಿರನ್ನಾಗಿ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ, ಸುತ್ತ ನೀಲಾಚಲ ಪರ್ವತ. ಎಲ್ಲಿ ನೋಡಿದರೂ ಹಸಿರಾದ ಬಯಲು, ಈತ ರೊಚ್ಚಿಗೆದ್ದರೆ ಮಾರಣಹೋಮ ನಡೆಯುತ್ತದೆ.  ೧೯೭೦ರಲ್ಲಿ ಸಂಭವಿಸಿದ ಭೀಕರ ನೆರೆಯಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ಮೂರು ಲಕ್ಷದಿಂದ ಐದು ಲಕ್ಷದಷ್ಟು ಜನರು ಸತ್ತಿರಬಹುದೆಂದು ಅಂದಾಜು ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ಕಳೆದ ವರ್ಷ ಈ ನದಿಯಲ್ಲಿ ನೆರೆ ಬಂದು ಕಾಜೀರಂಗ ನ್ಯಾಷನಲ್ ಪಾರ್ಕ್ ಮುಳುಗಿ ಅಸಂಖ್ಯಾತ ಪ್ರಾಣಿಗಳು ಕೊಚ್ಚಿ ಹೋಗಿದ್ದವು. ಇಲ್ಲಿಯೇ ಅಳಿವಿನಂಚಿನಲ್ಲಿರುವ ಘೆಂಡಾಮ್ರುಗಳಿರುವುದು. ಹಾಗಾಗಿ ಕಾಜಿರಂಗ ವರ್ಲ್ಡ್ ಹೆರಿಟೇಜ್ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಸೇರಿದೆ.

ಅಸ್ಸಾಂನಲ್ಲಿ ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರದ ಆಳ ವಿಸ್ತಾರಗಳು ಎಷ್ಟಿದೆಯೆಂದರೆ ಕೆಲವೆಡೆ ಇದರ ಅಗಲ ಹತ್ತು ಕಿಮೀ ಗಳಿಗಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚು. ಆಳ  ಸರಾಸರಿ ೧೨೪ ಅಡಿ. ಕೆಲವೆಡೆ ಇದು ೩೬೦ ಅಡಿ ತಲುಪುತ್ತದೆ. ಆಳ ಮತ್ತು ವಿಸ್ತಾರದಲ್ಲಿ ಇದಕ್ಕೆ ದಕ್ಷಿಣ ಅಮೇರಿಕಾದ ಅಮೇಜಾನ್ ನದಿಯ ನಂತರದ ಸ್ಥಾನ ದೊರೆಯುತ್ತದೆ.

ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ ಎಗ್ಗಿಲ್ಲದ ಹರಿಯುವ ನದಿ. ಇದು ತನ್ನ ಬಾಹುಗಳನ್ನು ಎಲ್ಲಿ ಬೇಕಾದರೂ ಚಾಚಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು. ತನ್ನ ದೇಹವನ್ನೇ ಸೀಳಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು, ಹಾಗೆ ಎರಡು ಕವಲಾಗಿ ಹರಿದು ನಡುವೆ ಮಾಜುಲಿ ಎಂಬ ೧೨೨೫ ಚದರ ಕಿಮೀ ದ್ವೀಪವೊಂದನ್ನು ಸ್ರುಷ್ಟಿಸಿದೆ, ಇದು ಪ್ರಪಂಚದಲ್ಲಿಯೇ ನದಿಯೊಂದು ಸ್ರುಜಿಸಿದ ಅತ್ಯಂತ ದೊಡ್ಡ ದ್ವೀಪವಾಗಿದೆ. ಕಳೆದ ವರ್ಷ ಅದನ್ನೊಂದು ಜಿಲ್ಲೆಯನ್ನಾಗಿ ಘೋಷಣೆ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ಪ್ರಸ್ತುತ ಅಸ್ಸಾಂನ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿಯಾಗಿರುವ ಸಬ್ರಾನಂದ ಸೋನುವಾಲ ಮಾಜುಲಿ ದ್ವೀಪಕ್ಕೆ ಸೇರಿದವರು.

ಇಂತಹ ಉನ್ಮತ್ತ  ನದಿಯ ಉತ್ಸವವನ್ನು ನೋಡುವ ಬಯಕೆ ಹುಟ್ಟಿದರೆ ಅದನ್ನು ಹತ್ತಿಕ್ಕಲು ಸಾಧ್ಯವೇ? ಈ ಹಿಂದೆ ಲಡಾಕ್ ನಲ್ಲಿ ನಡೆದ ’ಸಿಂಧು ಉತ್ಸವ’ದಲ್ಲಿ ಭಾಗಿಯಾಗಿದ್ದೆ. ಅದೇ ಗುಂಗಿನಲ್ಲಿ ಗೌಹಾಟಿಗೆ ವಿಮಾನ ಹತ್ತಿದ್ದೆ.  ಆದರೆ ನಾನಲ್ಲಿ ಇಳಿಯುತ್ತಿರುವಾಗಲೇ ಮಳೆರಾಯ ಅದ್ದೂರಿಯ ಸ್ವಾಗತ ನೀಡಿದ್ದ. ಮಳೆ ಹೊಯ್ದರೆ  ಗೌಹಾಟಿ ನಗರದ ಹೊರವಲಯವೆಲ್ಲಾ ಕೊಚ್ಚೆಗುಂಡಿಯಂತಾಗುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಕಡೆ ಸಮರ್ಪಕವಾದ ಒಳಚರಂಡಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಿದ್ದಂತಿರಲಿಲ್ಲ.ಗೌಹಾಟಿ ವಿಮಾನ ನಿಲ್ದಾಣದಿಂದ ಗೌಹಾಟಿಯ ಹೊರವಲಯದಲ್ಲಿರುವ ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ ದಂಡೆಯಲ್ಲಿರುವ ಸುಕ್ರೇಶ್ವರ ಘಾಟ್ ಗೆ ೨೨ ಕಿ.ಮೀ ದೂರವಿದೆ. ಇಲ್ಲೆಯೇ ನಮಾಮಿ ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರದ ಮುಖ್ಯ ಉತ್ಸವ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವುದು.

ನಮಾಮಿ ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ ಉತ್ಸವದ ಆಚರಣೆಗೆ ಅಸ್ಸಾಮಿನ ಎಲ್ಲಾ ೨೧ ಜಿಲ್ಲೆಗಳೂ ಸಜ್ಜುಗೊಂಡಿದ್ದವು. ಹದಿನಾಲ್ಕು ಕೋಟಿ ರೂಪಯಿಗಳ ವೆಚ್ಚದಲ್ಲಿ ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ ನದಿ ದಂಡೆಗಳು ಮದುವೆ ಮಂಟಪದಂತೆ ಸಿಂಗಾರಗೊಂಡಿದ್ದವು. ಬಗೆ ಬಗೆಯ ಭಕ್ಷಬೋಜ್ಯದ ಶಾಖಾಹಾರಿ ಮತ್ತು ಮಾಂಸಹಾರಿ ಸ್ಟಾಲ್ ಗಳು ತಲೆಯೆತ್ತಿ ನಿಂತಿದ್ದವು. ಆದರೆ ಮಳೆರಾಯ ಇದೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಹೊಳೆಯಲ್ಲಿ ಹುಣಸೆ ಹಣ್ಣು ತೊಳೆದಂತೆ ಮಾಡಿಬಿಟ್ಟ.

ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಅಂದರೆ ಕರ್ನಾಟ್ಕದಲ್ಲಿ ಜೂನ್ ಮೊದಲ ಅಥವಾ ಎರಡನೆ ವಾರದಲ್ಲಿ ಮಳೆಗಾಲ ಆರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ. ಅದಕ್ಕೂ ಒಂದು ವಾರಕ್ಕಿಂತ ಮೊದಲು ನೈರುತ್ಯ ಮಾರುತ ಕೇರಳವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿಸುತ್ತದೆ. ಬೌಗೋಳಿಕವಾಗಿ ನಮ್ಮ ದೇಶ ಬಹು ವಿಸ್ತಾರವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಕರ್ನಾಟಕದಿಂದ ಮೂರು ಸಾವಿರ ಕಿ.ಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಅಸ್ಸಾಂಗೆ ವಾಡಿಕೆಯ ಪ್ರಕಾರ ಮಳೆಗಾಲ ಆರಂಭವಾಗುವುದು ಬಿಹು ಹಬ್ಬದ ನಂತರವೇ.ಅಂದರೆ ಏಪ್ರಿಲ್ ೧೪ರ ನಂತರ. ಅದೇ ದಿನವನ್ನು ತುಳುನಾಡಿಗರೂ ಬಿಸು ಎಂದು ಆಚರಿಸುತ್ತಾರೆ, ಅಂದು ಸೂರ್ಯಮಾನ ಯುಗಾದಿ. ಅಂದರೆ ಹೊಸ ವರ್ಷದ ಆರಂಭ. ರೈತಾಪಿ ಜನರು ಬಿತ್ತನೆಗೆ ಭೂಮಿ ಹದಗೊಳಿಸಿ ವಸಂತಋತುವನ್ನು ಬರಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವ ಕಾಲ.

ಇದೆಲ್ಲಾ ಲೆಕ್ಕಾಚಾರವನ್ನು ಹಾಕಿಯೇ ನಮಾಮಿ ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ ಉತ್ಸವನ್ನು ಆಯೋಜಕರು ಹಮ್ಮಿಕೊಂಡಿದ್ದರು. ಆಯೋಜಕರಿಗೆ ಮಧ್ಯ ಪ್ರದೇಶ ಸರಕಾರವು ಹಲವಾರು ವರ್ಷಗಳಿಂದ ನಡೆಸಿಕೊಂಡು ಬರುತ್ತಿದ್ದ ’ನಮಾಮಿ ನರ್ಮದಾ’ ಉತ್ಸವ ಫ್ರ‍ೇರಣೆಯಾಗಿತ್ತು. ಪ್ರವಾಸೋಧ್ಯಮ, ಅರ್ಥಿಕ , ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕ್ರುತಿಕ ಆಯಾಮಗಳ ಬೆಸುಗೆಯನ್ನು ನಮಾಮಿ ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರದ ಈ ಮೊದಲ ಉತ್ಸವದಲ್ಲಿ ಜಗತ್ತಿನೆದುರು ತೋರಿಸಲು ಅವರು ಉತ್ಸುಕರಾಗಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಈ ಬಾರಿ ಏಪ್ರಿಲ್ ಆರಂಭಕ್ಕೆ ಮುನ್ನವೇ ಮಳೆರಾಯ ಧಾಂಗುಡಿಯಿಟ್ಟಿದ್ದ.

ಅಸ್ಸಾಂ ಮೂಲತಃ ಬೋಡೋ ಎಂಬ ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನಾಂಗದವರ ನಾಡು. ಅವರು ಇದನ್ನು ’ಬುಲ್ಲಮ್ ಬುಧೂರ್’ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಅವರ ಹಾಡು, ಕವಿತೆಗಳಲ್ಲಿ ಈ ನದಿಗೆ ವಿಶೇಶವಾದ ಮನ್ನಣೆಯಿದೆ. ಬೋಡೋ ಸೇರಿದಂತೆ ಇನ್ನಿತರ ಹಲವು ಬುಡಕಟ್ಟು ಜನರನ್ನು, ಮುಸ್ಲಿಮರನ್ನು, ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನರನ್ನು ಸರಕಾರವು ನವಾಮಿ ಬ್ರಹ್ಮೋತ್ಸವದಿಂದ ದೂರವಿಡಲಾಗಿತ್ತು ಎಂಬ ಮಾತುಗಳು ಉತ್ಸವದಲ್ಲಿ ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಕೇಳಿಬಂದವು. ಗಂಗಾ ಆರತಿಯ ಮಾದರಿಯಲ್ಲೇ ಉದ್ಘಾಟನೆಯಂದು ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರನಿಗೆ ದಶಾಸ್ವಮೇದ ಘಾಟ್ ನಲ್ಲಿ ದೀಪದಾರತಿಯನ್ನು ಮಾಡಲಾಗಿತ್ತು. ಅದಕ್ಕೆಂದೇ ನಿಯೋ ವೈಷ್ಣವ ಪೂಜಾರಿಗಳನ್ನು ಹರಿದ್ವಾರದಿಂದ ಕರೆಸಲಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ಗೌಹಾಟಿಯ ರಕ್ಷಕ ದೇವತೆಯಂತೆ ಎತ್ತರದ ಗುಡ್ಡದ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತಿರುವ ಶಕ್ತಿ ದೇವತೆ ಕಾಮಕ್ಯ ದೇವಾಲಯದ ಮುಖ್ಯ ಅರ್ಚಕರಿಗೆ ಉತ್ಸವಕ್ಕೆ ಅಹ್ವಾನ ಕೊಟ್ಟಿರಲಿಲ್ಲ, ಇದು ಅಸ್ಸಾಮಿನ ಸತ್ರಿಯಾ [Sattriya] ಕಲ್ಚರ್ ಗೆ ಮಾಡಿದ ಅವಮಾನ ಎಂಬ ಮಾತುಗಳೂ ಕೇಳಿ ಬಂದವು.

ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಪ್ರಣವ ಮುಖರ್ಜಿಯವರು ಉತ್ಸವನ್ನು ಉದ್ಘಾಟನೆಯನ್ನು ಮಾಡಿದಾಗ ಮಳೆರಾಯ ಅತ್ತ ಸುಳಿದಾಡದೆ ಮಾನ ಕಾಪಾಡಿದ್ದ. ಆದರೆ ಮರುದಿನ ಏಪ್ರಿಲ್ ಒಂದರಿಂದ ಸತತ ನಾಲ್ಕು ದಿನ ಹನಿ ತುಂಡಾಗಲೇ ಇಲ್ಲ. ಹಾಗಾಗಿ ಯಾವ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳೂ ಜರಗಲಿಲ್ಲ. ರಾಜ್ಯದ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಭಾಗಗಳಿಂದ ಕಲಾತಂಡಗಳು, ಕ್ಲಾವಿದರು, ಹಾಡುಗಾರರು, ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ ನೀಡಲೆಂದು ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಬಂದಿದ್ದರು. ಅವರೆಲ್ಲಾ ನಿರಾಶೆಯಿಂದ ಹಿಂದಿರುಗಬೇಕಾಯ್ತು.

 ಕೊನೆಯ ದಿನ ಸಮಾರೋಪವನ್ನು ಕೂಡಾ ದೂರದ ಒಂದು ಸಭಾಂಗಣದಲ್ಲಿ ಮಾಡಬೇಕಾಯ್ತು. ಮಳೆ ಎಕ್ಕಸಕ್ಕ ಸುರಿಯುತ್ತಿದ್ದ ಕಾರಣ ನಾನೂ ಸೇರಿದಂತೆ ಬಹುತೇಕ ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಲಾಗಲಿಲ್ಲ. ಕೊನೆಯ ದಿನ ಸಂಜೆಯಾಗುತ್ತಿದ್ದಂತೆ ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರಾ ಉಕ್ಕೇರಿ ವೇದಿಕೆಯತ್ತ ಮುನ್ನುಗ್ಗಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಮೆಲ್ಲ ಮೆಲ್ಲನೆ ಅಂಗಡಿ ಮುಂಗಟ್ಟುಗಳತ್ತ ತೋಳು ಚಾಚತೊಡಗಿತು. ದಂಡೆಯಲ್ಲಿ ಬಿರುಕುಗಳು ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ ಅವು ಪುಟ್ಟ ಪುಟ್ಟ ಕಣಿವೆಗಳಾಗುತ್ತಾ ದೊಡ್ಡದಾಗತೊಡಗಿತು. ಅಲ್ಲೇ ಇದ್ದ ಸೇನೆಯ ವಿಪತ್ತು ನಿರ್ವಹಣ ತಂಡದ ಸೈನಿಕರು ಅತ್ತಿತ್ತ ಓಡಾಡುವುದು ಹೆಚ್ಚಾಗತೊಡಗಿತು. ಅದನ್ನೆಲ್ಲಾ ನೋಡುತ್ತಾ ನಾನು ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲೇ ಅಂದುಕೊಂಡೆ; ''ಉದ್ಘಾಟನೆಯನ್ನು ಮನುಷ್ಯರು ತಮಗೆ ಬೇಕಾದಂತೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡರು. ಸಮಾರೋಪವನ್ನು ನನಗೆ ಬೇಕಾದಂತೆ ನಾನೇ ಮಾಡಿಕೊಂಡೆ''  ಎಂದು ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರಬಹುದೇ? ಅಂತ. ಆಶ್ಚರ್ಯವೆಂಬಂತೆ ಮರುದಿನ ಮಧ್ಯಾಹ್ನ ನಾನು ಏರ್ಪೋರ್ಟಿಗೆ ಬರುವ ತನಕ ಮಳೆಯಾಗಲಿಲ್ಲ!

ಇದೆಲ್ಲಾ ಏನೇ ಇರಲಿ. ದೂರದೇಶಗಳಿಂದ, ದೇಶದ ಇನ್ನಿತರ ರಾಜ್ಯಗಳಿಂದ ಉತ್ಸವದಲ್ಲಿ ಪಾಲ್ಗೊಳ್ಳಲು ಜನರು ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಆಗಮಿಸಿದ್ದರು. ಕೈಯ್ಯಲ್ಲಿ ಬಣ್ಣಬಣ್ಣದ ಕೊಡೆ ಹಿಡಿದುಕೊಂಡೋ, ಇಲ್ಲವೇ ಮಳೆಯಲ್ಲಿ ನೆಂದುಕೊಂಡೋ ಉತ್ಸವಕ್ಕೆಂದು ನಿಗದಿಯಾದ ಜಾಗದಲ್ಲಿ ಓಡಾಡುತ್ತಾ, ಸ್ಟಾಲ್ ಗಳಲ್ಲಿ ತಮಗೆ ಬೇಕಾದ ಬಟ್ಟೆ ಬರೆ, ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಖರೀದಿಸುತ್ತಾ. ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರನೊಡನೆ ಸೆಲ್ಫಿ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ ಸಂಭ್ರಮಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಸುರಿಯುವ ಮಳೆಯಲ್ಲೇ ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರದ ನಡುಗಡ್ಡೆಯಲ್ಲಿರುವ ಉಮಾನಂದ ಮತ್ತು ಗುಡ್ಡದ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತಿರುವ ಶಕ್ತಿ ದೇವತೆ ಕಾಮಾಕ್ಯದ ದರ್ಶನಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ-ಬರುತ್ತಿದ್ದರು.

’ನಮಾಮಿ ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ’ ಆಯೋಜಕರ ದ್ರುಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಮಳೆಯಿಂದಾಗಿ ಉತ್ಸವ ಅಸ್ತವ್ಯಸ್ತಗೊಂಡಿರಬಹುದು. ಆದರೆ ಪ್ರವಾಸಿಗರ, ಜನಸಾಮಾನ್ಯರ ದ್ರುಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಗೆದ್ದಿದೆ. ಮುಂದಿನ ವರ್ಷ ಈ ಸಲ ಈ ಬಾರಿ ಆದ ಲೋಪ ದೋಶಗಳನ್ನು ಸರಿಪಡಿಸಿಕೊಂಡರೆ ದೇಶದ ಅತೀ ದೊಡ್ಡ ನದಿ ಉತ್ಸವ ಇನ್ನೂ ಹಲವು ನದಿ ಉತ್ಸವಗಳಿಗೆ ಮುನ್ನುಡಿಯಾಗಬಹುದು, ಯಾಕೆಂದರೆ ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿಯೂ  ಪ್ರವಾಸೋಧ್ಯಮವನ್ನು ಬಲಪಡಿಸುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ’ಕಾವೇರಿ ದರ್ಶನ ಉತ್ಸವ’ಕ್ಕೆ ಕೊಡಗು ಜಿಲ್ಲಾ ಪಂಚಾಯತ್ ಮುಂದಾಗಿದೆ. ಇದಕ್ಕಾಗಿ ಅದು ಕೇಂದ್ರಕ್ಕೆ ೯೪ ಲಕ್ಷ ರೂಪಾಯಿಗಳ ಪ್ರಸ್ತಾವನೆಯೊಂದನ್ನು ಸಲ್ಲಿಸಿದೆ.

ನೆಲ ಜಲ ಭಾಷೆಗಳು ಮನುಷ್ಯರನ್ನು ಭಾವನಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಬೆಸೆಯುತ್ತವೆ. ಚೀನಾ ಈಗಾಗಲೇ  ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ ನದಿಗೆ ಬಲು ದೊಡ್ಡದಾದ ಅಣೆಕಟ್ಟನ್ನು ಕಟ್ಟಿದೆ. ಈ ನದಿಯ ಇನ್ನಷ್ಟು ನೀರನ್ನು ಕಬಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಅದು ಹೊಸ ಹೊಸ ಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ಹಾಕಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಲೇ ಇದೆ , ಇಂತಹ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಈ ನದಿ ನಮ್ಮದು ಎಂಬ ಭಾವನೆ ಮತ್ತಷ್ಟು ಬಲಗೊಳ್ಳಲು ಆ ನದಿ ದಡದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಕಲೆ, ಸಂಸ್ಕ್ರುತಿಯನ್ನು ಪ್ರಚುರಪಡಿಸುವ ಇಂತಹ ಉತ್ಸವಗಳು ಇನ್ನಷ್ಟು ನಡಿಯುತ್ತಿರಬೇಕು. ಆದರೆ ಇಂತಹ ಉತ್ಸವಗಳು ವೈದಿಕ ಸಂಸ್ಕ್ರುತಿಯ ಮೆರೆಸುವಿಕೆ ಆಗದೆ ನೆಲಮೂಲ ಸಂಸ್ಕ್ರುತಿಯನ್ನೂ ಒಳಗೊಂಡಿರಬೇಕು.

·         [ ಉದಯವಾಣಿ ಪತ್ರಿಕೆಯ ಭಾನುವಾರದ ಸಾಪ್ತಾಹಿಕದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾದ ಲೇಖನ]

ಶೇಕ್ಸ್ ಪಿಯರನ ಜನ್ಮಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಅಡ್ಡಾಡುತ್ತಾ....

ಇಂಗ್ಲೆಂಡಿಗೆ ಹೋಗುವ ನಿರ್ಧಾರ ತೆಗೆದುಕೊಂಡದ್ದು ತೀರಾ ಆಕಸ್ಮಿಕವಾಗಿ. ನಮ್ಮ ಮಗಳು ಅಲ್ಲಿಯ ಗೋಲ್ಡ್ ಸ್ಮಿತ್ ಕಾಲೇಜಿನಲ್ಲಿ ’ಕಲ್ಚರಲ್ ಸ್ಟಡಿ’ ಯಲ್ಲಿ ಸ್ನತಕೋತ್ತರ ಪದವಿ ಓದುತ್ತಿದ್ದಳು. ಹಾಗಾಗಿ ಅವಳ ಗ್ರಾಜುವೇಶನ್ ಡೇ ಸಮಾರಂಭಕ್ಕೆ ನನ್ನನ್ನು ಅಹ್ವಾನಿಸಿದ್ದಳು. ಯುರೋಪ್ ಟೂರ್ ಮಾಡುವ ಬಗ್ಗೆ ನಾನು ಯೋಚಿಸಿದ್ದುಂಟು. ಆದರೆ ಯುರೋಪ್ ಟೂರ್ ಆಯೋಜಕರು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಇಂಗ್ಲೆಂಡ್ ನ್ನು ತಮ್ಮ ಲಿಸ್ಟ್ ನಲ್ಲಿ ಸೇರಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಹಾಗಾಗಿ ಮಗಳ ಗ್ರಾಜುವೇಶನ್ ನೆಪದಲ್ಲಿ ಇಂಗ್ಲೆಂಡ್ ಸುತ್ತಿ ಬರುವುದು ಎಂದು ತೀರ್ಮಾನಿಸಿ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹಾರಿದೆ. ಇದು ನನ್ನ ಮೊದಲ ವಿದೇಶ ಪ್ರವಾಸವಾಗಿತ್ತು.

ಶೇಕ್ಸ್ಪಿಯರ್ ಬಾಳಿ ಬದುಕಿದ್ದ ಮನೆ

ಯಾವಾಗಲೂ ಹಾಗೆಯೇ. ನಮ್ಮ ಮೊದಲ ಅನುಭವಗಳೆಲ್ಲವೂ ಭರ್ಜರಿಯಾಗಿರಬೇಕು. ಮತ್ತು ಅದು ಚಿರಕಾಲ ನೆನಪಲ್ಲಿ ಉಳಿಯಬೇಕು ಎಂದು ಎಲ್ಲರೂ ಬಯಸುವುದು ಸಹಜ.. ನನ್ನ ಮೊದಲ ವಿಮಾನಯಾನ ನನಗೆ ಈಗಲೂ ನೆನಪಿದೆ. ದೆಹಲಿಯಿಂದ ಕಾಶ್ಮೀರದ ರಾಜಧಾನಿ ಶ್ರೀನಗರಕ್ಕೆ ಹೋಗಿದ್ದೆ. ಆಕಾಶಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಮಂಜಿನಿಂದಾವ್ರುತವಾದ ಹಿಮಾಲಯದ ಉನ್ನತವಾದ ಗಿರಿ ಶ್ರುಂಗಗಳನ್ನು ನೋಡಿ ರೋಮಾಂಚಗೊಂಡಿದ್ದೆ. ಇದೇ ರೋಮಾಂಚನ ನನ್ನ ಮೊದಲ ವಿದೇಶಯಾನದಲ್ಲೂ ಆಗುವ ಸಾಧ್ಯತೆಯಿತ್ತು. ಯಾಕೆಂದರೆ ನಾನು ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೊರಟಿದ್ದು ಜನವರಿ ಮೊದಲವಾರದಲ್ಲಿ, ಅದು ಕಡು ಚಳಿಗಾಲದ ತಿಂಗಳು.

ಇಂಗ್ಲೆಂಡ್, ಸದಾ ಮಳೆ ಸುರಿಯುವ ಶೀತ ಪ್ರದೇಶ. ಜೂನ್ ಜುಲೈ ಹೊರತು ಪಡಿಸಿ ವರ್ಷದ ಎಲ್ಲಾ ತಿಂಗಳುಗಳಲ್ಲಿ ಮೈ ತುಂಬಾ ಬೆಚ್ಚನೆಯ ಉಣ್ಣೆ ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಹೊದ್ದುಕೊಂಡು ಓಡಾಡುವ ಜನರು. ಇಂತಹ ದೇಶಕ್ಕೆ ಕಡು ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಹೊರಡುವುದೆಂದಾಗ ಇದ್ದ ಅಲ್ಪ ಸಮಯದಲ್ಲೇ  ಸಾಕಷ್ಟು ಪೂರ್ವ ತಯಾರಿ ನಡೆಸಿದ್ದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ನನ್ನ ಹಿಮಾಲಯ ಪ್ರವಾಸದ ಅನುಭವ ನೆರವಿಗೆ ಬಂದಿತ್ತು. ಅರುಣಾಚಲ ಪ್ರದೇಶದ ತವಾಂಗ್ ಮಿಲಿಟರಿ ಕ್ಯಾಂಪಿನಲ್ಲಿ ಖರೀದಿಸಿದ್ದ ಬೆಚ್ಚನೆಯ ಥರ್ಮಲ್ ಒಳಉಪಡುಗಳು ನನ್ನ ಟ್ರಾವಲ್ ಬ್ಯಾಗ್ ಸೇರಿದವು.

ಅರಬ್ ಎಮಿರೇಟ್ಸ್ ವಿಮಾನ ಲಂಡನ್ನಿನ ಗ್ಯಾಟಿವಿಕ್ ವಿಮಾನ ನಿಲ್ದಾಣದಲ್ಲಿ ಅಲ್ಲಿಯ ಕಾಲಮಾನದ ಪ್ರಕಾರ ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಆರೂವರೆಗೆ ಇಳಿಯುತ್ತಿರುವಾಗ ವಿಮಾನದ ಕ್ಯಾಪ್ಟನ್ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದ, ಇಲ್ಲೀಗ ಮೈನಸ್ ಎರಡು ಡಿಗ್ರಿ ತಾಪಮಾನ ಇದೆಯೆಂದು. ಸಣ್ಣಗೆ ನಡುಗುತ್ತಲೇ ಅಲ್ಲಿಳಿದು ಸ್ವಲ್ಪ ದೂರ ನಡೆದು ಅಲ್ಲಿನ ಇಂಟರ್ಲಿಂಕ್ ರೈಲಿನಲ್ಲಿ ಹತ್ತಿರ ಕ್ಯೂಬ್ ಸ್ಟೇಷನ್ [ ಕ್ಯೂಬ್ ಅಂದ್ರೆ ನಮ್ಮ ಮೆಟ್ರೋ ರೈಲಿನಂತೆ ನಗರ ಸಂಪರ್ಕಸಾರಿಗೆಗಳು] ಹಿಡಿದು ನಾವು ಅನಲೈನ್ ಬುಕ್ ಮಾಡಿದ್ದ ಹೋಟೀಲ್ ಇರುವ ಜಾನ ಕೆನ್ಸಿಂಗ್ಟನ್ ಗೆ ಬಂದೆವು.

ಇಲ್ಲಿ ಒಂದು ಮಾತು ಹೇಳಬೇಕು. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಲಂಡನ್ ಪ್ರವಾಸ ಎಂದರೆ ಲಂಡನ್ ನಗರದ ಪ್ರವಾಸವೇ ಆಗಿಬಿಡುತ್ತದೆ. ತಿಂಗಳಿಡೀ ಸುತ್ತಾಡಿದರೂ ಹಲಾವರು ಪ್ರಮುಖ ಸ್ಥಳಗಳು ನೋಡಲಾಗದೆ ಉಳಿದುಬಿಡುತ್ತವೆ. ಅಷ್ಟೊಂದು ಪ್ರವಾಸಿ ತಾಣಗಳು  ಇಲ್ಲಿವೆ. ಯಾಕೆಂದರೆ ಇದೊಂದು ಐತಿಹಾಸಿಕ ನಗರ. ಆದರೆ ನನ್ನ ದ್ರುಷ್ಟಿ ಲಂಡನ್ನಿಂದಾಚೆಯೂ ಇತ್ತು. ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ವಿಶ್ವವಿಖ್ಯಾತ ನಾಟ್ಕಕಾರ ಶೇಕ್ಸಿಪಿಯರನ ಜನ್ಮಭೂಮಿಯನ್ನು ನೋಡಬೇಕೆಂಬ ಹೆಬ್ಬಯಕೆಯಿತ್ತು. ಎದೆಲ್ಲವೂ ಕೇವಲ ಹನ್ನೆರಡು ದಿನಗಳೊಳಗೆ ಪೂರೈಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಹಾಗಾಗಿ ಶೇಕ್ಸ್ ಪಿಯರನ ಕಾರ್ಯಕ್ಷೇತ್ರವಾಗಿದ್ದ ಲಂಡನ್ನಿನ ಥೇಮ್ಸ್ ನದಿಯ ದಂಡೆಯ ಮೇಲಿನ ಶೇಕ್ಸ್ಪಿಯರ್ ಗ್ಲೋಬ್ ಅನ್ನು ಮೊದಲನೆ ದಿನವೇ ನೋಡಿ ಮುಗಿಸಿದೆ.

ಶೇಕ್ಸ್ಪಿಯರ್ ಹುಟ್ಟಿದ್ದು ಲಂಡನ್ನಿನಿಂದ ೧೩೩ ಕಿ.ಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಸ್ಟ್ಯಾಟ್ ಫರ್ಡ್ ಅಪೊನ್ ಎವನ್ ಎಂಬ ಪುಟ್ಟ ನಗರದಲ್ಲಿ. ಇಂಗ್ಲೆಂಡಿನ ನೆಲದಲ್ಲಿ ನಿಂತು ನೋಡಿದರೆ ಅದೊಂದು ಚಿಕ್ಕ ಪೇಟೆ. ಇದು ಎವನ್ [Avon] ಎಂಬ ನದಿ ದಂಡೆಯ ಮೇಲಿದೆ. ಸ್ಟ್ಯಾಟ್ ಫರ್ಡ್ ಅವನ್ ಗೆ ಹೋಗುವ ದಾರಿಯಲ್ಲಿಯೇ ಆಕ್ಸ್ಪರ್ಡ್ ಯೂನಿವರ್ಸಿಟಿ ಸಿಗುತ್ತದೆ. ಲಂಡನ್ನಿನಿಂದ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗುವ ದೂರ ೮೩ ಕಿ.ಮೀ. ಹೀಗಿರುವಾಗ ಜಗತ್ತಿನ ಎಲ್ಲಾ ಶಿಕ್ಷಣಾರ್ಥಿಗಳ ಹಂಬಲದ ಗಮ್ಯಸ್ಥಳವಾದ ಅಕ್ಸ್ಪರ್ಡ್ ಗೆ ಬೇಟಿ ಕೊಡದಿದ್ದರೆ ಹೇಗೆ? ಹಾಗಾಗಿ ಅಲ್ಲಿಗೂ ಹೋದೆ.. ಇಲ್ಲಿ ನಿಮಗೆ ಮತ್ತೊಂದು ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ನೀಡಬೇಕು.ಲಂಡನ್ ಸೇರಿದಂತೆ ಇಂಗ್ಲೆಂಡಿನ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಮುಖ ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರವಾಸಿಗಳಿಗೆಂದೇ Hop-on Hop –off ಎಂಬ  ಬಸ್ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಿದೆ. ಮಹಡಿ ಬಸ್ ಇದು. ಇಂಗ್ಲೆಂಡಿನ ವಿಶಿಷ್ಠತೆಗಳಲ್ಲಿ ಮಹಡಿ ಬಸ್ ಕೂಡಾ ಒಂದು. ಹದಿನೆಂಟು ಪೌಂಡ್ ಅಂದರೆ ಸರಿಸುಮಾರು ಸಾವಿರದ ಏಳನೂರು ರೂಪಾಯಿ ಪಾವತಿಸಿದರೆ ನಗರದ ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರೇಕ್ಷಣೆಯ ಸ್ಥಳಗಳನ್ನು ಆಡಿಯೋ ವಿವರಣೆಯ ಸಹಿತ ನಿಮ್ಮನ್ನು ಹೊತ್ತು ಇದು ರೌಂಡ್ ಹೊಡೆಯುತ್ತದೆ. ಪ್ರವಾಸಿಗರು ತಮಗೆ ಬೇಕಾದಲ್ಲಿ ಇಳಿದು ಅಲ್ಲಿಯ ಜಾಗಗಳನ್ನು ನೋಡಿ ಇನ್ನೊಂದು ಹಾಫ್ ಅನ್ ಬಸ್ಸು ಹತ್ತಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು.

ಇಡೀ ಅಕ್ಸ್ಪರ್ಡ್ ಅನ್ನು ಹಾಫ್ ಆನ್ ಬಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ತಿರುಗಾಡಿ ಮಧ್ಯಾಹ್ನ ರೈಲಿನಲ್ಲಿ ಸ್ಟ್ಯಾಟ್ ಫರ್ಡ್ ಅಪೊನ್ ಗೆ ಬಂದಾಗ ಘಂಟೆ ಏಳುಮುಕ್ಕಾಲು ಆಗಿತ್ತು. ಆಕ್ಸ್ಪರ್ಡ್ ನಲ್ಲಿ  ಅನಲೈನ್ ನಲ್ಲಿ ಲಾಡ್ಜ್ ಗಾಗಿ ಹುಡುಕಾಡಿದಾಗ ನಮ್ಮ ಬಜೇಟ್ ಗೆ ಹೊಂದಿಕೆಯಾಗಿದ್ದು ಟ್ರಾವಲ್ ಲಾಡ್ಜ್ ಒಂದೇ. ಅಲ್ಲಿ ಒಂದು ದಿನಕ್ಕೆ ಏಳು ಸಾವಿರ ರೂಪ್ಯಾಗಳಷ್ಟು ಬಾಡಿಗೆಯಿತ್ತು.. ಆದರೆ ಮೊದಲೇ ಬುಕ್ ಮಾಡಿದ್ದರೂ ರಾತ್ರಿ ಏಳು ಘಂಟೆಯ ಒಳಗೆ ಬಾರದಿದ್ದರೆ ಬಾಗಿಲು ತೆರೆಯುವುದಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ದುಡ್ಡು ವಾಪಾಸು ಕೊಡುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ನಮೂದಾಗಿತ್ತು. ಹಾಗಾಗಿ ಮುಂಗಡ ಬುಕ್ ಮಾಡಿರಲಿಲ್ಲ. ಹಾಗಿದ್ದರೂ ಖಾಸಗಿ ಮನೆಯಂತಿದ್ದ ಆ ಲಾಡ್ಜನ ಕರೆಘಂಟೆ ಒತ್ತಿದೆವು. ’ಕ್ಷಮಿಸಿ. ನಾವು ಬಾಗಿಲು ತೆಗೆಯುವುದಿಲ್ಲ....’ಎನ್ನುವ ಧ್ವನಿಮುದ್ರಿತ ವಿವರಣೆ ಕೇಳಿಸಿತು.  ಹಾಗಾಗಿ ಚಾನ್ಸ್ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಬಂದು ನಾವು ಮಂಗ ಆಗಿದ್ದೆವು.  ಅದು ಪುಟ್ಟ ಪಟ್ಟಣ.  ವಸತಿಗಾಗಿ ಅಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲಿ ಅಲೆದಾಡಿ ಸುಸ್ತಾಗಿ ಕೊನೆಗೆ ಒಂದು ಮಹಿಳೆ ನಡೆಸುತ್ತಿರುವ ಹೋಂ ಸ್ಟೇಯಂತಹ ಗೆಸ್ಟ್ ಹೌಸ್ ನಲ್ಲಿ ದುಬಾರಿ ಬೆಲೆ ತೆತ್ತು ಬೆಚ್ಚನೆಯ ಆಶ್ರಯ ಪಡೆದೆವು. ಮೈನಸ್ ೪-೫ ಡಿಗ್ರಿ ತಾಪಮಾನದಲ್ಲಿ ಬೀದಿ ಬೀದಿ ಅಲೆದ ನಮ್ಮನ್ನು ನೀವೊಮ್ಮೆ ಕಲ್ಸಿಕೊಳ್ಳಿ.  

ಅವನ್ ನದಿ

ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಎದ್ದು ಹೊರಗಿಣುಕಿ ಪಾರ್ಕ್ ಮಾಡಲಾಗಿದ್ದ ಕಾರುಗಳನ್ನು ಕಂಡಾಗಲೇ ಗೊತ್ತಾಗಿದ್ದು ರಾತ್ರಿಯಿಡೀ ಹಿಮ ಸುರಿದೆದೆಯೆಂದು.  ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಮನೆಯೊಡತಿ ನಗುಮೊಗದಿಂದಲೇ ನಮ್ಮ ಯೋಗಕ್ಷೇಮವನ್ನು ವಿಚಾರಿಸಿಕೊಂಡು ಅಪ್ಪಟ ಇಂಗ್ಲೀಶ್ ಉಪಾಹಾರವನ್ನು ನೀಡಿದಾಗ ನಿಜಕ್ಕೂ ಆ ನಗುಮೊಗದೊಡತಿಯ ಸೌಜನ್ಯಕ್ಕೆ ಮನಸು ತುಂಬಿ ಬಂತು.. 

ಹೊರಗೆ ಕೊರೆಯುವ ಚಳಿಯಿದ್ದರೂ ಅಲ್ಲಿಯ ನಿಯಮದಂತೆ ಹತ್ತು ಘಂಟೆಗೆ ಚೆಕ್ ಔಟ್ ಆಗಿ ಶೇಕ್ಸ್ಪಿಯರ್ ಅಂಬೆಗಾಲಿಟ್ಟ ಜಾಗಕ್ಕೆ ಬಂದೆವು. ಅಲ್ಲಿ ನಿಜವಾದ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ಶೇಕ್ಸ್ ಪಿಯರ್ ಜೀವಂತವಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಎಲ್ಲೆಲ್ಲೂ ಅವನದೇ ಹೆಸರಿನ ಉದ್ಯಾನವನಗಳು, ಕಾಫಿಶಾಪ್ ಗಳು, ಹೋಟೇಲುಗಳು, ಪುಸ್ತಕದಂಗಡಿಗಳು . ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಶೇಕ್ಸ್ಪಿಯರನ ಸ್ಪರ್ಶವಿಲ್ಲದ ಯಾವುದೇ ಜಾಗ ಅಲ್ಲಿರಲಿಲ್ಲ. ಅದರಲ್ಲೂ ಅವನು ಹುಟ್ಟಿದ ಮನೆಯೆದುರಿನ Henley Street ಅಂತೂ, ಸರ್ವಂ ಶೇಕ್ಸಿಪಿಯರ್ ಮಯಂ. ಜಗತ್ತಿನಾದ್ಯಂತದಿಂದ ಬರುವ ಪ್ರವಾಸಿಗರು ಒಂದೂವರೆ ಸಾವಿರದಷ್ಟು ಪ್ರವೇಶ ಶುಲ್ಕವನ್ನು ನೀಡಿ ಮಹಾನ್ ನಾಟಕಕಾರನ ಜನ್ಮ ಸ್ಥಳವನ್ನು ಕಂಡು ಸಾರ್ಥಕ್ಯ ಭಾವವನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಿದ್ದರು..  ಹದಿನಾರನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಬಾಳಿ ಬದುಕಿದ ಜಗಮಾನ್ಯನಾದ ಆ ನಾಟಕಾರನ ಬಗ್ಗೆ ಇಂಗ್ಲೀಶರಿಗೆ ಬಲು ಹೆಮ್ಮೆ, ಅವನು ಅವರ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕವಿ.

ಶೇಕ್ಸ್ ಪಿಯರನ ಜನ್ಮಸ್ಥಳದ ಉಸ್ತುವಾರಿಯನ್ನು ಶೇಕ್ಸ್ ಪಿರಿಯನ್ ಬರ್ತ್ ಪ್ಲೇಸ್ ಟ್ರಸ್ಟ್ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದೆ. ಮನೆ ಆಯಾತಾಕರದಲ್ಲಿದ್ದು ಎರಡು ಮಹಡಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ, ಹಲವು ಕೋಣೆಗಳಿವೆ. ಮರದ ಹಲಗೆಗಳ ಒಳಾವರಣವಿದ್ದು ಅಲ್ಲಿಯ ಹವಾಮಾನಕ್ಕೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಅಗ್ಗಿಷ್ಟಿಕೆಯೊಂದಿಗೆ ಬೆಚ್ಚಗಿನ ವಾತಾವರಣವಿದೆ. ನಾನು ಒಳಗೆ ಹೋದಾಹ ಪ್ರತಿಕೋಣೆಯಲ್ಲೂ ಇಬ್ಬರು ಶಾಲಾ ಹುಡುಗಿ ಮತ್ತು ಹುಡುಗ ಆ ರೂಮಿನ ಮಹತ್ವದ ಬಗ್ಗೆ ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ ಟಿಪ್ಪಣಿಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಅವನು ಹುಟ್ಟಿದ ಕೋಣೆ, ಮಲಗಿದ ಹಾಸಿಗೆ. ತೊಟ್ಟಿಲು, ತರುಣನಾಗಿದ್ದಾಗ ಮಲಗಿದ್ದ ಜಾಗ, ಡೈನಿಂಗ್ ಹಾಲ್. ಅಡುಗೆ ಮನೆ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಆ ಪುಟ್ಟ ಮಕ್ಕಳು ಬಾಯಿಪಾಠ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ತಪ್ಪಿದಾಗ ಕೈಯ್ಯಲ್ಲಿದ್ದ ಟಿಪ್ಪಣಿ ನೋಡಿಕೊಂಡು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದುದ್ದನ್ನು ಕಂಡು ಖುಷಿಗೊಂಡು ಇಂಗ್ಲೀಷಿನ ಶಿಷ್ಟಾಚಾರದಂತೆ ನಾನೂ ಕೂಡಾ ’ಥ್ಯಾಂಕ್ಯೂ’ ಅಂದಾಗ ಅವರು ಕೂಡಾ ಹೂವಿನಂತೆ ನಗುತ್ತಿದ್ದರು.ಶೇಕ್ಸ್ ಪಿಯರ್ ತಂದೆ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಚರ್ಮದ ಉದ್ಯೋಗದ ಬಗ್ಗೆ ವಯಸ್ಸಾದ ವ್ಯಕ್ತಿಯೊಬ್ಬರು ಸ್ವತಃ ತಂದೆಯ ವೇಶ ಧರಿಸಿ ಪ್ರಾತ್ಯಕ್ಷಿತೆ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದರು. ವ್ಯಾಪಾರಿ ಉದ್ದೇಶದ ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿಯೇ ಇರಬಹುದು ನಿರ್ಗಮನ ಶೇಕ್ಪ್ಪಿಯರನ ಗಿಪ್ಟ್ ಸೆಂಟರಿನ ಮೂಕವೇ ಇತ್ತು  ಹಾಗಾಗಿ ನಾನೂ ಒಂದೆರಡು ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಖರೀದಿ ಮಾಡಿದೆ.

ಅಲ್ಲಿಂದ ಒಂದರ್ಧ ಕಿ.ಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿ ಆತ ಮದುವೆಯಾಗಿ ಸಂಸಾರ ಹೂಡಿದ್ದ ಜಾಗವೂ ಇದೆ. ಬರ್ತ್ ಪ್ಲೇಸ್ ಟಿಕೇಟಿನಲ್ಲಿ ಅಲ್ಲಿಗೂ ಹೋಗಬಹುದಾಗಿತ್ತು. ಅಲ್ಲಿ ಶೇಕ್ಸ್ ಪಿಯರನ ನಾಟ್ಕಗಳ ಒಂದೆರಡು ವಾಕ್ಯಗಳನ್ನು ಕೆತ್ತಿದ ಫಲಕಗಳು, ಪಾತ್ರಗಳ ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನೊಳಗೊಂಡ ಆಕರ್ಷಕ ಉದ್ಯಾನವಿತ್ತು. ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಚಿಕ್ಕ ಮ್ಯೂಸಿಯಂ ಇತ್ತು. ಇದನ್ನು ಬಿಟ್ಟರೆ ಅಲ್ಲಿ ಆಕರ್ಷಕವಂತಹದ್ದೇನೂ ಕಾಣಿಸಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅಲ್ಲಿಯೇ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಪುರಾತನವಾದ ಚರ್ಚ್ ಒಂದು ಇತ್ತು.   ಇದರ ಬಗ್ಗೆ ಆತ ತನ್ನ ಬರಹಗಳಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ ಹಾಗೆ ನೆನಪು. ಅಲ್ಲಿಂದ ಮುಂದೆ ನಡೆಯುತ್ತಾ ಹೋದಂತೆಲ್ಲಾ ಆತ ಬಾಲ್ಯದದಲ್ಲಿ ಓದಿದ ಶಾಲೆ ಸಿಕ್ಕಿತು. ಅಲ್ಲಿಗೂ ಪ್ರವೇಶ ಶುಲ್ಕವಿತ್ತು.

ಇಲ್ಲಿ ಚಿರನಿದ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಮಲಗಿದ್ದಾನೆ,ಶೇಕ್ಸ್ ಪಿಯರ್

ರಸ್ತೆಯ ಅಕ್ಕಪಕ್ಕದಲ್ಲಿರುವ ಸುಂದರ ಕಲಾಕ್ರುತಿಯಂತಿರುವ ಕಟ್ಟಡಗಳನ್ನು ನೋಡುತ್ತಾ ಹೋದ ಹಾಗೆ  ಶೇಕ್ಸ್ ಪಿಯರ್ ಚಿರನಿದ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಮಲಗಿರುವ ಅವನ್ ನದಿಯ ದಂಡೆಯ ಮೇಲಿರುವ ಚರ್ಚ್ ಗೋಚರಿಸಿತು. ಅದರ ಒಳಹೊಕ್ಕೆ. ಚರ್ಚ ಪ್ರವೇಶಕ್ಕೆ ಶುಲ್ಕವಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಶೇಕ್ಸ್ ಪಿಯರನ ಸಮಾದಿ ದರ್ಶನಕ್ಕೆ ಶುಲ್ಕವಿತ್ತು. ಅದನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಆ ಮಹಾನ್ ಪ್ರತಿಭೆಯ ಸಮಾಧಿಯ ಮುಂದೆ ಮೌನವಾಗಿ ಒಂದರೆಗಳಿಗೆ ಕಣ್ಮುಚ್ಚಿ ನಿಂತೆ. ಆತನ ಪಕ್ಕದಲ್ಲೇ ಅವನ ಪತ್ನಿ ಮತ್ತು ಮಕ್ಕಳು ಪವಡಿಸಿದ್ದರು. ಪ್ರವಾಸಿಗರು ಅದರ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಪೋಟೋ ತೆಗೆಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು; ಸೆಲ್ಪಿ ಕ್ಲಿಕ್ಕಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು.

ಅವನ್ ನದಿಯ ದಂಡೆಯುದ್ದಕ್ಕೂ ಶೇಕ್ಸ್ ಪಿಯರನ ಹೆಸರಿನ ಉದ್ಯಾನ ಹರಡಿಕೊಂಡಿತ್ತು. ಅಲ್ಲೊಂದು ಪುಟ್ಟ ಥಿಯೇಟರ್ ಇದೆ. ಹೋಟೇಲ್ ನ ಹಾಗೆ ಕಾಣುವ ಎರಡು ದೊಡ್ಡ ಕಟ್ಟಡಗಳಿವೆ. ಜನ ತಮ್ಮ ಪ್ರೀತಿಯ ನಾಯಿ ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು ವಾಕಿಂಗ್ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದರು.  ನದಿಯಲ್ಲಿ ಹಂಸಗಳ ಜೊತೆ ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ಹಕ್ಕಿಗಳು ವಿಹರಿಸುತ್ತಿದ್ದವು. ನನ್ನನ್ನು ನೋಡಿ ತೇಲುತ್ತಾ ಬಂದು ತಿನ್ನಲು ಕೊಡು ಎಂಬತೆ ಜೋರಾಗಿ ಕ್ಕೆ ಕ್ಕೆ ಎಂದು ಗಲಾಟೆ ಮಾಡತೊಡಗಿದವು. ದೊಡ್ಡ ದೊಡ್ಡ ಹಕ್ಕಿಗಳ ಕಾಲಿಗೆ ಗುರುತುಪಟ್ಟಿಯನ್ನು ಕಟ್ಟಲಾಗಿತ್ತು. 

ಉದ್ಯಾನವನದ ಇನ್ನೊಂದು ಬದಿಯಲ್ಲಿ ಕೊಳವಿತ್ತು ಅದರ ಮೇಲ್ಪದರ ಹೆಪ್ಪುಗಟ್ಟಿತ್ತು. ಎಳೆಬಿಸಿಲಿಗೆ ಮೈಯ್ಯೊಡ್ಡಿ ಅದರ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತ್ತಿದ್ದ ಹಕ್ಕಿಗಳು ಚಿಲಿಪಿಲಿಗುಟ್ಟುತ್ತಾ ಹಾಗೊಮ್ಮೆ ಈಗೊಮ್ಮೆ ಜಾರುವಾಟ ಆಡುತ್ತಿದ್ದವು. ಇದರಿಂದ ಸ್ಪೂರ್ತಿಗೊಂಡ ನಾನು ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿದ್ದ ಕಲ್ಲೊಂದನೆತ್ತಿ ನೀರಿನತ್ತ ಒಗೆದೆ. ಅದು ಟಣ್ ಅಂತ ಶಬ್ದ ಮಾಡುತ್ತಾ ಬೆಳ್ಳನೆಯ ಟಿಸಿಲುಗಳಾದವು.  ತಲೆಯೆತ್ತಿ ಸುತ್ತಮುತ್ತ ನೋಡಿದರೆ ಸ್ವಲ್ಪ ದೂರದಲ್ಲಿ ವ್ರುತ್ತಾಕಾರದಲ್ಲಿ ನಿಲ್ಲಿಸಲಾಗಿದ್ದ . ಹ್ಯಾಮ್ಲೆಟ್, ಲೇಡಿ ಮ್ಯಾಕ್ಬ್ಯಾತ್, ಕಿಂಗ್ ಲಿಯರ್. ಮ್ಯಾಕ್ ಬೆತ್...ಮುಂತಾದವರ ಪ್ರತಿಮೆಗಳೆಲ್ಲಾ ಕಾಣಿಸುತ್ತಿದ್ದವು. ಎಡಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿದರೆ ನಸು ಬಾಗಿದ ಮುಖದ ತರುಣ ಶೇಕ್ಸ್ಪಿಯರ್ ಎಡಗೈನಲ್ಲಿ ಸುರುಳಿ ಸುತ್ತಿರುವ ಎಂತಹದ್ದನ್ನೋ ಎದೆಗವಚಿಕೊಡು ಬಲಗೈಯನ್ನು ನನ್ನೆಡೆಗೆ ಚಾಚಿ ಮುಗುಳ್ನಗುತ್ತಿರುವಂತೆ ಕಾಣಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಸುರುಳಿ ಸುತ್ತಿದ್ದು ಅವನ ಬರೆದ ಹಾಳೆಗಳೋ ಅಥವಾ ಪ್ರಶಸ್ತಿಫಲಕಗಳೋ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಕಾಣಿಸಲಿಲ್ಲ!

[ ಇವತ್ತಿನ [ ಪೆಭ್ರವರಿ ೫ .೨೦೧೭] ಸಂಯುಕ್ತ ಕರ್ನಾಟಕ ಸಾಪ್ತಾಹಿಕ ಪುರವಣಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾದ ಬರಹ ]

”ಮೋಹನಸ್ವಾಮಿ’; ಕೇವಲ ಚಪ್ಪಾಳೆಗಾಗಿ ಅಲ್ಲ. .

.

’ ನಾಟಕ ಬೆಂಗಳೂರು’ ಏರ್ಪಡಿಸಿದ ನಾಟಕೋತ್ಸವದಲ್ಲಿ ’ ಮೋಹನಸ್ವಾಮಿ’ ನಾಟಕ ಪ್ರದರ್ಶನಗೊಂಡಿತು. ಕನ್ನಡದ ಜನಪ್ರಿಯ ಬರಹಗಾರರಾಗಿರುವ ವಸುಧೇಂದ್ರ ಅವರ ’ಮೋಹನಸ್ವಾಮಿ’ ಕಾದಂಬರಿಯನ್ನು ರಂಗಪಠ್ಯವಾಗಿಸಿದವರು ಬಸವರಾಜ ಸೂಳೇರಿಪಾಳ್ಯ. ’ವಯಸ್ಕರಿಗಾಗಿ’ ಎಂಬ ಟ್ಯಾಗ್ ಲೈನ್ ಹೊತ್ತ ಈ ನಾಟಕವನ್ನು ರೂಪಾಂತರ ತಂಡಕ್ಕಾಗಿ  ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದವರು ಕೆ.ಎಸ್.ಡಿ.ಎಲ್ ಚಂದ್ರು.

ಮೊದಲಿಗೆ ಹೇಳಿಬಿಡುತ್ತೇನೆ. ಇದು ನಾಟಕದ ವಿಮರ್ಶೆಯಲ್ಲ. ಇದು ನನ್ನ ಅನ್ನಿಸಿಕೆ ಮಾತ್ರ ..ವೈಯಕ್ತಿಕವಾಗಿ ನನ್ನಲ್ಲಿ ಬಹುನಿರೀಕ್ಷೆಯನ್ನು ಹುಟ್ಟಿಸಿದ ನಾಟಕ ಇದಾಗಿತ್ತು. ನಾಟ್ಕ ಮುಗಿದೊಡನೆ ನನ್ನ ಅಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ಬರೆಯಬೇಕೆಂದುಕೊಂಡಿದ್ದೆ. ಆದರೆ ಹೊರಊರಿಗೆ ಹೋಗಬೇಕಾದ ಅನಿವಾರ್ಯತೆ ಬಂದಕಾರಣ ಬರೆಯಲಾಗಲಿಲ್ಲ. ಬಂದೊಡನೆ ಪೇಪರ್ ಗಳನ್ನೆಲ್ಲಾ ಮಗುಚಿ ನೋಡಿದೆ. ಯಾರೂ ಇದರ ಬಗ್ಗೆ ಬರೆದಿರುವುದು ಕಣ್ಣಿಗೆ ಬೀಳದ ಕಾರಣ ನನಗನ್ನಿಸಿದ್ದನ್ನು ನಿಮ್ಮೊಡನೆ ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳೋಣವೆಂದುಕೊಂಡು ಕಂಪ್ಯೂಟರ್ ಮುಂದೆ ಕೂತಿದ್ದೇನೆ. ಯಾಕೆಂದರೆ ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಬಿಡಬಹುದಾದ ಕಾದಂಬರಿ ’ಮೋಹನಸ್ವಾಮಿ’ ಅಲ್ಲ.

ಸಾಹಿತ್ಯಾಸಕ್ತರಿಗೆ ಗೊತ್ತಿದೆ. ಮೋಹನಸ್ವಾಮಿ ಹೋಮೋಸೆಕ್ಛುವಲ್ ಬಗ್ಗೆ ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಬಂದ ಮೊತ್ತ ಮೊದಲ ಕಾದಂಬರಿ. ಇದು ಪ್ರಕಟನೆಯಾಗಿ ಓದುಗರಿಂದ ಅಪಾರ ಮೆಚ್ಚುಗೆಯನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿತು.ಅನಂತರದಲ್ಲಿ ಇದರ ಲೇಖಕ ವಸುಧೆಂದ್ರ, ತಾನೊಬ್ಬ ಗೇ ಎಂಬುದನ್ನು ಸಮಾಜದ ಎದುರು  ನಿರ್ಭಯವಾಗಿ ಘೋಷಿಸಿಕೊಂಡರು.ಹಾಗಾಗಿ ಆ ಕಾದಂಬರಿಗೆ ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ಶಾಶ್ವತ ಸ್ಥಾನವೊಂದು ದೊರಕಿದೆ. ಅಂತಹ ಕಾದಂಬರಿಯೊಂದನ್ನು ನಾಟಕಕ್ಕೆ ಅಳವಡಿಸಲು ಮುಂದಾದ ಚಂದ್ರು ಅವರು ಅಭಿನಂಧನೆಗೆ ಅರ್ಹರು. ಕಾದಂಬರಿಯೆಂಬ ಜನಪ್ರಿಯ ಮಾಧ್ಯಮದಿಂದ ನಾಟಕವೆಂಬ ಇನ್ನೊಂದು ಮಾಧ್ಯಮಕ್ಕೆ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡಾಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡ ಬದಲಾವಣೆಗಳೇನು? ಅಲ್ಲಿನ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರು ಅದನ್ನು ಹೇಗೆ ಸ್ವೀಕರಿಸಿದರು ಎಂಬುದು ನನ್ನಂಥ ನಾಟಕಾಸ್ತರ ಕುತೂಹಲಕರ ಸಂಗತಿಯಾಗಿತ್ತು.

ಒಬ್ಬ ಓದುಗ ತನಗೆ ತಾನೇ ಸ್ವಯಂಭೂ. ಬರಹವೊಂದನ್ನು ಓದುತ್ತಾ..ಓದುತ್ತಾ ತನಗೆ ತಾನೇ ಕಲ್ಪನಾಲೋಕದಲ್ಲಿ ವಿಹರಿಸಬಲ್ಲ. ಕಾಲದೇಶಗಳನ್ನು ಮೀರಿ ತನಗೆನುಬೇಕೋ ಅದನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳಬಲ್ಲ. ಆದರೆ ನಾಟ್ಕ ಹಾಗಲ್ಲ. ಅದು ದ್ರುಶ್ಯಕಲೆ. ಅಲ್ಲಿ ಜೀವಂತ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರಿರುತ್ತಾರೆ. ಹಾಗಾಗಿ ರಂಗಮಂದಿರದಿಂದ ಪ್ರೇಕ್ಷಾಗಂಣಕ್ಕೆ ಹರಿದು ಬರಬೇಕಾದ ಅಂಶಗಳು ಯಾವುದು? ಔಚಿತ್ಯಪ್ರಜ್ನೆ ಮೀರದಂತೆ ಯಾವುದನ್ನು ಹೇಗೆ ಕೊಡಬೇಕು ಎಂಬುದನ್ನು ನಾಟ್ಕ ಕಟ್ಟುವವರು ನಿಶ್ಚಯಿಸುವುದು ಅತೀ ಮುಖ್ಯ. ’ಓದುವಿಕೆ’ ಮತ್ತು ’ನೋಡುವಿಕೆ’ ಎರಡೂ ಭಿನ್ನ ಆಯಾಮಗಳೇ.

.ಕೆಲವು ಆದಿಗಳಿಗೆ ಮುನ್ನುಡಿಯಾಗಿದ್ದ ಕಾದಂಬರಿಯೊಂದು ಇನ್ನೊಂದು ಮಾಧ್ಯಮಕ್ಕೆ ರೂಪಾಂತರಗೊಂಡಾಗ ಅದು ಕೂಡಾ ಇನ್ನೊಂದು ಆದಿಗೆ ನಾಂದಿಯಾಗಬಹುದಾಗಿದ್ದ ಸಂದರ್ಭವಿದು. ಅದ್ದರಿಂದ ಇಂತಹ ಹೊತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಆ ನಾಟಕವನ್ನು ಭೂತ,ವರ್ತಮಾನ,ಭವಿಷ್ಯತ್ತಿನ ಕ್ಷಕಿರಣದಡಿಯಲ್ಲಿ ನೋಡುವ ಪ್ರಯತ್ನದ ಎಳೆಯೆಂದು ಭಾವಿಸಬಹುದಾದಲ್ಲಿ...

ನಿಮಗೆ ನೆನಪಿರಬಹುದು ೧೯೯೬ರಲ್ಲಿ ಹಿಂದಿಯಲ್ಲಿ ದೀಪಾ ಮೆಹ್ತಾ ’ ಫೈರ್’ ಎನ್ನುವ ಸಿನೇಮಾ ಮಾಡಿದ್ದರು ಅದು ಇಬ್ಬರು ಮಹಿಳೆಯರ ನಡುವಿನ ಲೈಂಗಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಯ ವಸ್ತುವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. ಶಬನಾ ಅಜ್ಮಿ ಮತ್ತು ನಂದಿತಾದಾಸ್ ಮುಖ್ಯಭೂಮಿಕೆಯಲ್ಲಿದ್ದರು. ಇದು ಭಾರತೀಯ ಸಿನಿಮಾ ರಂಗದಲ್ಲಿ ಹೋಮೋಸೆಕ್ಚುವಲ್ ಬಗ್ಗೆ  ಬಂದ ಮೊತ್ತ ಮೊದಲ ಸಿನೇಮಾವಾಗಿತ್ತು. ಆಗ ಸಂಪ್ರದಾಯಸ್ಥರು ಈ ಸಿನೇಮಾದ ವಿರುದ್ಧ ದೇಶದ ಹಲವಾರು ಕಡೆ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳನ್ನು ನಡೆಸಿದ್ದರು.

ಪೈರ್, ಲೆಸ್ಬಿಯನ್ ಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಬಂದ ಸಿನೇಮಾವಾದರೆ , ಹನ್ಸಾಲ್ ಮೆಹತಾ ಅನ್ನುವವರು ೨೦೧೬ರಲ್ಲಿ ಅಲಿಗಡ್ [ Aligrah] ಎಂಬ ಸಿನೇಮಾ ಮಾಡಿದ್ದರು. ಅದು ಗೇ ಯಾಗಿ ಬದುಕಿದ ವ್ಯಕ್ತಿಯೊಬ್ಬನ ಜೀವನಚರಿತ್ರೆಯನ್ನಾಧರಿಸಿದ್ದ ಸಿನೇಮಾವಾಗಿತ್ತು. ಅಲಿಗಡ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಲಿಂಗ್ವೆಸ್ಟಿಕ್ ಪ್ರೋಪೆಸರ್ ಆಗಿದ್ದ ಶ್ರೀನಿವಾಸ್ ರಾಮಚಂದ್ರ ಎಂಬವರು ಪುರುಷನೊಂದಿಗೆ ಲೈಂಗಿಕ ಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾಗ ರೆಡ್ ಹ್ಯಾಂಡ್ ಆಗಿ ಸಿಕ್ಕಿಬಿದ್ದರು ಎಂಬ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಅವರನ್ನು ಹುದ್ದೆಯಿಂದ ಅಮಾನತುಗೊಳಿಸಿ ವಿಚಾರಣೆಗೊಳಪಡಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಅನಂತರ ಅವರನ್ನು ಪುನರ್ ನೇಮಕಗೊಳಿಸಿದರೂ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ನಿಗೂಢ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಸಾವನ್ನಪ್ಪಿದ್ದರು. ಮನೋಜ್ ಬಾಜ್ಪೈ ಪ್ರೋಪೆಸರ್ ಪಾತ್ರದಲ್ಲಿಯೂ ರಾಜಕುಮಾರ್ ರಾವ್ ಪತ್ರಕರ್ತನ ಪಾತ್ರದಲ್ಲಿಯೂ ನಟಿಸಿದ್ದರು.   ಒಬ್ಬ ಜರ್ನಲಿಸ್ಟ್ ದೃಷ್ಟಿಕೋನದಿಂದ ಆ ಸಿನೇಮಾವನ್ನು ನಿರೂಪಣೆ ಮಾಡಲಾಗಿತ್ತು.  ಅದೊಂದು ಟೆಕ್ನಿಕ್ ,ಅದು ನಿರ್ದೇಶಕನ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ. ಅಂತಹದೊಂದು ತಂತ್ರದ ಮೂಲಕವೇ ಮೋಹನಸ್ವಾಮಿಯ ಎದೆಯ ತಳಮಳ, ಒಳಗಿನ ವಿಪ್ಲವ ಪ್ರೇಕ್ಷರೆದೆಗೆ ಹರಿದು ಬರಲು ಸಾಧ್ಯತೆಯಿತ್ತು..

ಗಂಭೀರವಾದ ವಸ್ತುವೊಂದನ್ನು ದೃಶ್ಯಮಾಧ್ಯಮಕ್ಕೆ ತಂದಾಗ ಅದನ್ನು ಅಷ್ಟೇ ಗಂಭೀರವಾಗಿ ತೆರೆಯ ಮೇಲೆ ಅಥ್ವಾ ರಂಗದ ಮೇಲೆ ಅನಾವರಣಗೊಳಿಸುವುದು ಅಷ್ಟೇ ಮುಖ್ಯ. ಈ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ನೋಡಿದಾಗ ’ಮೋಹನಸ್ವಾಮಿ’ ಎಂಬ ನಾಟಕ ಒಂದು ಪ್ರಯತ್ನದ ಮಟ್ಟಕ್ಕಷ್ಟೇ ಸೀಮಿತವಾಯ್ತು.

ನಾಟಕದ ಬಗ್ಗೆ, ರಂಗ ತಂತ್ರದ ಬಗ್ಗೆ ಏನನ್ನೂ ನಾನು ಹೇಳುವುದಿಲ್ಲ. ನಟ-ನಟಿಯರು, ಬ್ಲಾಕಿಂಗ್, ಸ್ವರಭಾರ, ರಂಗಸಜ್ಜಿಕೆ, ರಂಗಪರಿಕರ, ಸಂಗೀತ, ದ್ವನಿ, ಲೈಟ್-ಎಲ್ಲವೂ ಕೂಡಾ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುವುದು ಪ್ರೇಕ್ಷಕರ ಮೇಲೆ. ಆ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ನೋಡುವುದಾದರೆ.... ಜನರು ಆಗಾಗ ಚಪ್ಪಾಳೆ ಹೊಡೆಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಶಿಳ್ಳೆ ಹಾಕುತ್ತಿದ್ದರು. ಕನ್ನಡ ಸಿನೇಮಾ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರು ಹಿಜಿಡಾಗಳನ್ನು ನೋಡುವ ರೀತಿಯಲ್ಲೇ ಈ ನಾಟಕದ ಕೆಲ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರು ಕೂಡಾ ಅದೇ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಎಂಜಾಯ್ ಮಾಡಿದರು..

ಚಪ್ಪಾಳೆ ಹೊಡೆಸಿಕೊಳ್ಳುವ, ರಂಜನೆಯ ನಾಟಕವೇ ಮೋಹನಸ್ವಾಮಿ? ಅದು  ಪ್ರೇಕ್ಷಕರ ಎದೆಗಿಳಿದು ಅತ್ಮವಲೋಕನಕ್ಕೆ ಎಡೆಮಾಡಿಕೊಡಬೇಕಾಗಿತ್ತಲ್ಲವೇ?

ದೃಶ್ಯಕಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಮೌನ ಮಾತಾಡುತ್ತದೆ. ಸಂಗೀತ ಅದಕ್ಕೆ ಪೂರಕವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಇಲ್ಲಿ ’ಟೊಂಯ್ ಟೊಂಯ್’ ಅನ್ನುವ ಸಂಗೀತ ನಾಟಕವನ್ನು ವಾಚ್ಯದೆಡೆಗೆ ತಳ್ಳುತ್ತಿತ್ತು. ಬಿಗಿ ಬಂಧದಲ್ಲಿ ಒಂದೂವರೆ ಘಂಟೆಯಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಿಕೊಡಬಹುದಾದ ನಾಟ್ಕವನ್ನು ಎರಡೂವರೆ ಘಂಟೆಗೆ ಲಂಬಿಸಿ ಮೇಲ್ಪದರಿನಲ್ಲಿ ರಂಜಿಸುವಂತೆ ಮಾಡಲಾಗಿತ್ತು.

ಚಂದ್ರು ನನ್ನ ರಂಗ ಗೆಳೆಯರು, ಒಳ್ಳೆಯ ನಿರ್ದೇಶಕರು. ಅವರ ಹಲವಾರು ನಾಟ್ಕಗಳನ್ನು ನೋಡಿದ್ದೇನೆ. ಈ ಬಾರಿ ಯಾಕೆ ಹೀಗಾಯ್ತೋ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ. ಬಹುಶಃ ಮುಂದಿನ ಪ್ರಯೋಗದಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲಾದ ನ್ಯೂನತೆಗಳನ್ನು ತುಂಬಬಲ್ಲರು ಅಂತ ವಿಶ್ವಾಸವಿದೆ. ಅದಕ್ಕೆ ತಾನೇ ನಾಟಕವನ್ನು ”ಪ್ರಯೋಗ’ ಎಂದು ಕರೆಯುವುದು. ಪ್ರತಿ ಪ್ರದರ್ಶನವೂ ಒಂದು ಹೊಸ ಪ್ರಯೋಗವೇ. ಮುಂದಿನ ಬಾರಿ ಮೋಹನಸ್ವಾಮಿ ಪ್ರದರ್ಶನಗೊಂಡಾಗ ಇನ್ನೊಮ್ಮೆ ಅದನ್ನು ತಪ್ಪದೆ ನೋಡುವ ಆಸೆಯಿದೆ ನನಗೆ.. 

ಬಲಿಚಕ್ರವರ್ತಿ ಮತ್ತೆ ಬೇರೆ ರಾಜ್ಯ ಕಟ್ಟಿದನೇ?

ದೀಪಾವಳಿಯನ್ನು ವಾಮನ ಜಯಂತಿಯನ್ನಾಗಿ ಆಚರಿಸಬೇಕೆಂದು ಕೆಲವು ವಾರಗಳ ಹಿಂದೆ ಬಿಜೆಪಿಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷ ಅಮಿತಾ ಶಾ ಅಪ್ಪಣೆ ಕೊಡಿಸಿದಾಗ ನನಗೆ ನಗುವುಕ್ಕಿ ಬಂದದ್ದನ್ನು ಬಿಟ್ಟರೆ ಇನ್ನೇನೂ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆ ಇರಲಿಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ಜನಪದರ ಬದುಕಿನಲ್ಲಿ ಬಲಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಎಷ್ಟು ಹಾಸುಹೊಕ್ಕಾಗಿದ್ದಾನೆ ಎಂದರೆ ಇಂತಹ ಹತ್ತು ಅಮಿತ್ ಶಾಗಳು ಉರುಳಾಡುತ್ತಾ ಬಂದು ತಿಪ್ಪರಲಾಗ ಹಾಕಿದರೂ ಅವರ ನಂಬುಗೆಯ ಜಗತ್ತನ್ನು ಕಿಂಚಿತ್ತು ಅಲ್ಲಾಡಿಸಲಾರರು.

ದೀಪಾವಳಿಯೆಂದರೆ ಬೆಳಕಿನ ಹಬ್ಬ. ಕತ್ತಲನ್ನು ದೂರ ಓಡಿಸುವ ಹಣತೆ ಹಬ್ಬ.
ಪುರಾಣದ ಪ್ರಕಾರ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಅವತಾರನಾದ ವಾಮನ ಅಸುರ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಬಲಿಯ ಅಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಬಂದು ಮೂರಡಿ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಬಿಕ್ಷೆಯಾಗಿ ಕೇಳುತ್ತಾನೆ. ಬಲಿ ’ತಥಾಸ್ತು ಅನ್ನುತಾನೆ. ವಾಮನ ಆಕಾಶದೆತ್ತರಕ್ಕೆ ಬೆಳೆದು ನಿಂತು ಒಂದು ಪಾದದಿಂದ ಭೂಮಿಯನ್ನೂ ಇನ್ನೊಂದು ಪಾದದಿಂದ ಆಕಾಶವನ್ನೂ ಅಳೆದು ಇನ್ನೊಂದು ಪಾದವನ್ನು ಎಲ್ಲಿಡಲಿ? ಎಂದು ಕೇಳಿದಾಗ ಸತ್ಯಸಂಧನಾದ ಆ ಅಸುರ ದೊರೆ ಮೂರನೆಯ ಪಾದವನ್ನು ತನ್ನ ತಲೆಯ ಮೇಲಿಡುವಂತೆ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ. ಅಲ್ಲಿಗೆ ಕಾಲಿಟ್ಟ ವಾಮನ ಅವನನ್ನು ಪಾತಾಳಕ್ಕೆ ತಳ್ಳಿಬಿಡುತ್ತಾನೆ.

 ಬಲಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ತನ್ನ ಪ್ರಜೆಗಳನ್ನು ಅತಿಯಾಗಿ ಪ್ರೀತಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಇನ್ನೆಂದೂ ತನ್ನ ದೇಶವನ್ನು, ತನ್ನ ಪ್ರೀತಿಪಾತ್ರ ಪ್ರಜೆಗಳನ್ನು ಕಾಣಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲವೆಂಬುದು ಅರಿವಾದಾಗ ಆತ ತೀವ್ರ ಸಂಕಟಗೊಳಗಾಗುತ್ತಾನೆ. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ವರ್ಷದಲ್ಲಿ ಮೂರು ದಿನಗಳ ಮಟ್ಟಿಗೆ ತನ್ನ ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಬೇಟಿ ಕೊಡಲು ಅನುಮತಿಯನ್ನು ನೀಡುವಂತೆ ತನ್ನ ಶತ್ರುವಾದ ವಾಮನನನ್ನೇ ಕೇಳಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ವಾಮನ ಅವನ ಕೋರಿಕೆಯನ್ನು ಮನ್ನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಆ ಮೂರು ದಿನಗಳೇ ದೀಪಾವಳಿ. ತಮ್ಮ ಪ್ರಿಯ ಪ್ರಜೆಗಳು ಹೇಗಿದ್ದಾರೆಂದು ನೋಡಲು ಬಲಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಪಾತಾಳದಿಂದ ಭೂಲೋಕಕ್ಕೆ ಬರುತ್ತಾನೆ. ತಮ್ಮ ಪ್ರೀತಿಯ ರಾಜನ ಬರವನ್ನು ಸ್ವಾಗತಿಸಲು ಜನರು ನಡೆಸುವ ತಯಾರಿಯೇ ದೀಪಾವಳಿ.

ನನಗೆ ದೀಪಾವಳಿಯೆಂದರೆ ನೆನಪಾಗುವುದು ನನ್ನ ಬಾಲ್ಯದ ದೀಪಾವಳಿ. ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ನಾವು ಸಂಗ್ರಹಿಸುತ್ತಿದ್ದ ವಿವಿಧ ಜಾತಿಯ ಹೂಗಳು. ಅದರಲ್ಲಿಯೂ ಕುರುಡಿ ಹೂ ಎಂಬ ವಿಶೇಷ ಪರಿಮಳವುಳ್ಳ ಬಳ್ಳಿ ಜಾತಿಯ ಹೂ. ಇದರ ಪರಿಮಳ ಪರ್ಲಾಂಗ್ ಗಟ್ಟಲೆ ದೂರ ಪಸರಿಸುತ್ತಿರುತ್ತದೆ. ಆ ಹೂವನ್ನು ಹುಡುಕಿಕೊಂಡು ನಾವು, ಮಕ್ಕಳು ಅಡ್ಕ. ಕಾಡುಗಳಲ್ಲಿ ಮೈಲಿಗಟ್ಟಲೆ ಅಲೆದಾಡುತ್ತಿದ್ದೆವು. ಹಬ್ಬ ಇನ್ನೇನು ಒಂದುವಾರ ಇದೆಯೆನ್ನುವಾಗಲೇ ಅಲೆದಾಡಿ ಅದಿರುವ ಜಾಗವನ್ನು ಗುರುತು ಮಾಡಿ ಇಡುತ್ತಿದ್ದೆವು. ದೀಪಾವಳಿಯಂದು ಬೆಳಿಗ್ಗೆಯೇ ಹೋಗಿ ಅದನ್ನು ಕಿತ್ತು ತರುತ್ತಿದ್ದೆವು.

ಇನ್ನೊಂದು ವಿಶೇಷತೆಯೆಂದರೆ ಬಲಿಯೇಂದ್ರ ಕಲ್ಲಿನ ಮುಂದೆ ಮರ ಹಾಕುವುದು. ಮರ ಅಂದರೆ ಅದು ಹಾಲೆ ಮರ. ಈ ಹಾಲೇ ಮರಕ್ಕೆ ಗಡಿ ಹಾಕಿದಾಗ ಅಂದರೆ ಗಾಯ ಮಾಡಿದಾಗ ಅದರಿಂದ ಹಾಲಿನಂತ ದ್ರವ ಒಸರುತ್ತದೆ. ಆಟಿ ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ- ಆಷಾಡಮಾಸದಲ್ಲಿ- ತುಳುನಾಡಿನಲ್ಲಿ ಆಚರಿಸುವ ಆಟಿ ಅಮವಾಸ್ಯೆಯೆಂಬ ಕಹಿ ಮದ್ದು ಕುಡಿಯುವ ಆಚರಣೆಯಲ್ಲೂ ಇದೇ ಮರದ ಹಾಲನ್ನೇ ಮದ್ದಿಗೆ ಬೆರೆಸುವ ಪದ್ದತಿಯಿದೆ. ದೀಪಾವಳಿಯಲ್ಲಿ ಈ ಮರದ ಮೂರು ಕವಲುಗಳುಳ್ಳ ಎರಡು ಗೆಲ್ಲುಗಳು ಬೇಕೇ ಬೇಕು.  ಇದನ್ನು ಕೂಡಾ ವಾರಕ್ಕಿಂತ ಮೊದಲೇ ಕಾಡು-ಕುಮೇರಿಯಲೆಲ್ಲ ಅಲೆದಾಡಿ ಗುರುತಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದೆವು. ಅದರ ತೊಗಟೆಯನ್ನು ಪೂರ್ತಿ ಕೆತ್ತಿದರೆ ಗಂಡು. ಉದ್ದಕ್ಕೆ ಸ್ವಲ್ಪ ಸ್ವಲ್ಪ ತೊಗಟೆ ಉಳಿಸಿದರೆ ಹೆಣ್ಣು. ಇನ್ನುಳಿದಂತೆ ಅಂಬಳೆಕಾಯಿ, ಲಂಬಾಸು , ಅಡಿಕೆಹಣ್ಣಿನ ಮಾಲೆಗಳನ್ನು ವಾರಕ್ಕೆ ಮೊದಲೇ ಸಿದ್ದಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದೆವು..

ಉಗ್ರಸ್ತಂಭ- ಹಿರಣ್ಯಕಸಿಪನ ಅರಮನೆಯ ಕಂಬವಿದಂತೆ.

ದೀಪಾವಳಿಯೆಂಬುದು ಕೃಷಿಕರ ಹಬ್ಬ. ಗೋವುಗಳಿಗೂ ರೈತಾಪಿ ಜನರಿಗೂ ಭಾವನಾತ್ಮಕವಾದ ನೆಂಟಿದೆ.

ವರ್ಷವಿಡೀ ತನ್ನ ಜೊತೆ ಹೆಗಲಿಗೆ ಹೆಗಲು ಕೊಟ್ಟು ದುಡಿದ ಎತ್ತುಗಳಿಗೆ,ದನ-ಕರುಗಳಿಗೆ ಕೃತಜ್ಞತೆಯನ್ನು ಸಲ್ಲಿಸುವ ದಿನ. ಇನ್ನೂ ಕೆಂಪಗೆ ತಿರುಗದ ಕಾಯಿ ಅಡಿಕೆಯನ್ನು ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಭಾಗ ಮಾಡಿ ಒಳಗಿನ ತಿರುಳನ್ನು ತೆಗೆದು ಅದಕ್ಕೆ ಎಣ್ಣೆ ಹಾಕಿ ಬತ್ತಿಯಿಟ್ಟರೆ ನಮ್ಮ ಹಣತೆಗಳು ಸಿದ್ದಗೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದವು. ಅದನ್ನು ಮನೆಯ ಸುತ್ತಲೂ ಹಚ್ಚಿಡುತ್ತಿದ್ದೆವು.

 ನನ್ನ ಅಜ್ಜಿ ದನಗಳಿಗೆ ಬೆಳಕು ತೋರಿಸುವ ದಿನಚಿತ್ರಣ ನನಗೀಗಲೂ ನೆನಪಿದೆ.

ಅಜ್ಜಿಯ ಎಡಗೈಯಲ್ಲಿ ಒಂದು ಬುಟ್ಟಿ. ಅದರೊಳಗೆ ಬಾಳೆಹಣ್ಣು, ಅವಲಕ್ಕಿ ಮತ್ತು.ಅಪ್ಪ [ಗುಳಿಹಿಟ್ಟು] ಬಲಗೈಯಲ್ಲಿ ಊರುಗೋಲು.. ನಮ್ಮಕೈಯ್ಯಲಿ ದೊಡ್ಡ ದೊಂದಿ ಮತ್ತು ದನಗಳ ಕೊರಳಿಗೆ ಹಾಕುವ ಹೂವಿನ ಹಾರಗಳು. ಆ ಹೂಗಳನ್ನು ನಾವು ಸಂಗ್ರಹಿಸುವ ಪರಿಯನ್ನು ಹೇಳಹೊರಟರೆ ಅದೇ ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಬಂಧವಾದೀತು. ಇದರೊಂದಿಗೆ ಹಟ್ಟಿಗೆ ನಮ್ಮ ಪಯಣ. ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೋದ ಒಡನೆಯೇ ನಮ್ಮವ್ವ [ಅಜ್ಜಿಯನ್ನು ನಾವೆಲ್ಲಾ ಕರೆಯೋದು ಅವ್ವಾ ಅಂತ] ಬುಟ್ಟಿಯನ್ನು ಬೈಪಾಣೆ ಮೇಲಿರಿಸಿ ನಮ್ಮ ಕೈಯ್ಯಿಂದ ದೊಂದಿಯನ್ನು ತಗೊಂಡು ಸೊಂಟವನ್ನು ನೆಟ್ಟಗೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಎಲ್ಲಾ ದನಗಳ ಮುಖವನ್ನೂ ಆ ಬೆಳಕಲ್ಲಿ ನೋಡಿ..’ವರ್ಷಕ್ಕೊಂದು ಹಬ್ಬ ಬೆಳಕು ನೋಡಿ ಮಕ್ಕಳೇ’ ಅಂತ ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಅನಂತರ ಎಲ್ಲಾ ದನಗಳ ಕುತ್ತಿಗೆಗೂ ನನ್ನ ಕೈಯ್ಯಲ್ಲಿ ಹಾರ ಹಾಕಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ನನ್ನ ಕೈಯ್ಯಲ್ಲೆ ಯಾಕೆ ಗೊತ್ತಾ? ನಾನು ಅಜ್ಜಿ ಸಾಕಿದ ಪುಳ್ಳಿ. ”ಅಜ್ಜಿ ಸಾಕಿದ ಪುಳ್ಳಿ ಬೊಜ್ಜಕ್ಕೂ ಬಾರ’ ಅಂತ ನಮ್ಮಕಡೆ ಲೇವಡಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಆಡುವುದುಂಟು. ನಾನು ಹಾಗೇನೂ ಇಲ್ಲ ಬಿಡಿ..ಸಖತ್ ಬುದ್ಧಿವಂತಳು. ಇದು ನಿಮಗೂ ಗೊತ್ತಲ್ಲ!

 ಅಜ್ಜಿ ಹಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ನಿಂತು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದ ಹಾಡೊಂದು ಮೂರು ದಶಕಗಳು ಕಳೆದರೂ ಇನ್ನೂ ನನಗೆ ನೆನಪಿದೆ...

’ಹುಲ್ಲು ಕಂಡಲ್ಲಿ ಹುಲ್ಲು ಮೇದ್ಕೊಂಡು

ನೀರ್ ಕಂಡಲ್ಲಿ ನೀರ್ ಕುಡ್ಕೊಂಡು

ಕಾಲಲ್ಲಿ ಹೋಗಿ ಕೋಲಲ್ಲಿ ಬನ್ನಿ

ಬಾಳ್ ಮಗನೇ..ಬಾಳ್”

ಇದಾದ ಮೇಲೆ ಗೊಬ್ಬರಗುಂಡಿಗೆ, ಗದ್ದೆಗೆ ಎಡೆ ಇಟ್ಟು ಕೊಲ್ತಿರಿ ಚುಚ್ಚಿ ಕೈಮುಗಿಯಬೇಕು..ಅನಂತರದಲ್ಲಿ

ಅಂಗಾರ ಕಲ್ಲಿನ ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿ ಹಾಕಿರುವ ಹಣ್ಣಡಿಕೆ, ಹೂ,ಪಿಂಗಾರಗಳಿಂದ ಶೃಂಗರಿಸಿದ ಬಲೀಂದ್ರ ಕಂಬದಲ್ಲಿ ಬಲೀಂದ್ರನನ್ನು ಕರೆಯುವ ಬಲೀಂದ್ರ ಪೂಜೆ. ದೀಪವಿಟ್ಟು, ಕಾಯಿ ಒಡೆದು ಪೂಜೆ ಸಲ್ಲಿಸಿ ಎಡೆಯಿಟ್ಟು  ಕೈಮುಗಿಯುತ್ತಾ ;’ ಬಲಿಯೇಂದ್ರಾ ಬಾ ಕೂ .....ಕೂ..ಕೂ..’ ಎಂದು ಕೂಗುತ್ತಾ ಬೆನ್ನು ಹಾಕಿ ಹಿಂತಿರುಗಿ ನಿಲ್ಲುವುದು

ಆಮೇಲೆ ಮನೆಗೆ ಬಂದು ಎಲ್ಲರೂ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಕೂತು ಊಟ ಮಾಡುವುದು..ಇದೆಲ್ಲಾ ಇವತ್ತಿಗೂ ನಡೆದುಕೊಂಡು ಬರುತ್ತಿದೆ..

ನನ್ನ ತವರು ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಹಟ್ಟಿ ತುಂಬಾ ನಾಟಿ ದನಗಳಿವೆ..ಆದರೆ ಗದ್ದೆ ಅಡಿಕೆತೋಟವಾಗಿದೆ..ಗೊಬ್ಬರ ಗುಂಡಿಯಿಲ್ಲ. ಇನ್ನು ದನಗಳನ್ನೂ ಮಾರಿಬಿಟ್ಟರೆ ದೀಪಾವಳಿ ಹಬ್ಬವೆಂಬುದು ನಗರಗಳಲ್ಲಾಗುತ್ತಿದ್ದಂತೆಯೇ ರೈತಾಪಿ ಜನರಲ್ಲಿ ಕೂಡಾ ಹೊಸ ವ್ಯಾಖ್ಯೆಯನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳಬಹುದು..

ರಕ್ತಕೊಳ- ಹಿರಣ್ಯಕಶಿಪನನ್ನು ಕೊಂದಾದ ಮೇಲೆ ನರಸಿಂಹನು ಕೈತೊಳೆದುಕೊಂಡ ಕೊಳ.
ಈ ನೀರನ್ನು ತಲೆಗೆ ಪ್ರೋಕ್ಷಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ.

ಬಲಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯ ಅಪ್ಪ ವಿರೋಚನ. ವಿರೋಚನನ ಅಪ್ಪ ಪ್ರಹ್ಲಾದ. ಪ್ರಹ್ಲಾದನನ ಅಪ್ಪ. ಹಿರಣ್ಯಕಶಿಪ್.  ಹಿರಣ್ಯಕಶಿಪ್ ನನ್ನು ಕೊಂದವನೇ ಅವನ ಮರಿಮಗನಾದ ಬಲಿಯ ಬದುಕನ್ನೂ ಬಲಿ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ಅವನೇ ವಿಷ್ಣು. ಅಂದರೆ ಇದು ಶೈವ ಮತ್ತು ವೈಷ್ಣವ ಪಂಥಗಳ ನಡುವಿನ ತಿಕ್ಕಾಟವಾಗಿರಬಹುದೇ? ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ತುಳುನಾಡಿನಲ್ಲಿ ಬಲಿಯೇಂದ್ರನನ್ನು ಬರಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವ ಆಚರಣೆಗಳೆಲ್ಲವೂ ಮೂಲತಃ ನಿಸರ್ಗಕ್ಕೆ ಹತ್ತಿರವಾದ ಪರಿಶಿಷ್ಟ ಆಚರಣೆಗಳೇ ಆಗಿವೆ.

ಹಿರಣ್ಯಕಶಿಪ್ ರಾಜ್ಯಭಾರ ಮಾಡಿದನೆಂದು ನಂಬಲಾದ ಜಾಗವೊಂದು ಈ ಭೂಮಿಯ ಮೇಲಿದೆಯೆಂದು ನನಗೆ ಗೊತ್ತೇ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಮೂರು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಅಂದ್ರಪ್ರದೇಶದ ನಲ್ಲಮಲ ಕಾಡಿಗೆ ಚಾರಣಕ್ಕೆಂದು ಹೋದಾಗ ದಂತಕಥೆಯಾಗಿರುವ ಆ  ಜಾಗಗಳನ್ನು ನೋಡಿ ಬಂದೆ. ಆಗ ನನಗೆ ಅನ್ನಿಸಿದ್ದು, ಹಿರಣ್ಯಕಶಿಪು ಅಂಧ್ರದ ನಲ್ಲಮಲ ಅರಣ್ಯಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯಭಾರ ಮಾಡಿದ್ದರೆ ಅವನ ಮರಿಮಗ ಬಲಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯೂ ಇಲ್ಲೇ ರಾಜ್ಯಭಾರ ಮಾಡಿರಬೇಕು. ಅವನನ್ನು ವಾಮನ ಪಾತಾಳಲೋಕಕ್ಕೆ ತಳ್ಳಿದ ಎನ್ನುತ್ತದೆ ಪುರಾಣ. ಅಂದರೆ ಕೊಂದಿರಬಹುದೇ? ಹಾಗಿಲ್ಲದೆ ಅಲ್ಲಿಂದ ಓಡಿಸಿದ್ದರೆ ಅವನು ಓಡಿ ಹೋದ ಜಾಗ ಪಾತಾಳಲೋಕವೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಇಂದಿನ ಕೇರಳವಾಗಿರಬಹುದೇ? ನಲ್ಲಮಲ ಅರಣ್ಯಕ್ಕಿಂತಲೂ ದಟ್ಟವಾದ ಸೈಲೆಂಟ್ ವ್ಯಾಲಿಯಲ್ಲಿ ಆತ ಮತ್ತೆ ತನ್ನ ರಾಜ್ಯ ಕಟ್ಟಿರಬಹುದೇ? ಇಂದಿಗೂ ಕರಾವಳಿಯ ಜನ ಬಲಿಯೇಂದ್ರನನ್ನು ಬಲು ಆದರದಿಂದ ಬರಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ದೂರದ ನಲ್ಲಮಲದ ಅಸುರ ರಾಜ ಇಲ್ಲಿ ಹೇಗೆ ವಂದಿತನಾದ?

ಇಂತಹದೊಂದು ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನು ನಾನು ನನ್ನ ಪೇಸ್ಬುಕ್ ನಲ್ಲಿ ಕೇಳಿದ್ದೆ. ಅದಕ್ಕೆ ನನ್ನ ಪತ್ರಕರ್ತ ಮಿತ್ರರೊಬ್ಬರು ಹೇಳಿದ್ದರು; ಪಾತಾಳಕ್ಕೆ ತಳ್ಳಿದ್ದು ಅಂದರೆ ದಕ್ಷೀಣದಂಚಿಗೆ ಓಡಿಸಿದ್ದು. ಬಲಿ ಮತ್ತೆ ಕೇರಳದಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯ ಕಟ್ಟುತ್ತಾನೆ. ಅದನ್ನು ಅಂಧ್ರ ತನಕ ವಿಸ್ತರಿಸುತ್ತಾನೆ. ಮತ್ತೆ ಬಲಾಢ್ಯನಾದ ಬಲಿಯನ್ನು ತಿರುಮಲ ಬೆಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಮೋಸದಿಂದ ಹತ್ಯ ಮಾಡಲಾಯ್ತು. ಅಲ್ಲಿ ವೆಂಕಟೇಶನ ಸನ್ನಿಧಿಯಲ್ಲಿ ಆತನ ಸಮಾಧಿ ಇದೆಯಂತೆ. ಆತನಿಂದ ಬದುಕು ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡಿದ್ದೇವೆ ಎಂದು ನಂಬಲಾದ ಭಕ್ತರು ಇಂದಿಗೂ ಅಲ್ಲಿಗೆ ತೆರಳಿ ತಮ್ಮ ಕಾಣಿಕೆಗಳನ್ನು ಅರ್ಪಿಸುತ್ತಾರಂತೆ. ಅವರಲ್ಲಿ ಕೇರಳಿಗರೇ ಹೆಚ್ಚಂತೆ. ಹಾಗೆ ಭಕ್ತರಿಂದ ಕಾಣಿಕೆಗಳನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಬಲಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯ ಸಮಾಧಿ ಸ್ಥಳ ವೈಷ್ಣವರ ಆಕ್ರಮಕ್ಕೊಳಗಾಗಿ ನಂತರ ದೇವಾಲಯವಾಗಿ ಪರಿವರ್ತನೆಯಾಯಿತಂತೆ

ಇದು ದಂತಕಥೆಯೋ ಐತಿಹ್ಯವೋ ನನಗೆ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ. ನಾನು ಇದುವರೆಗೂ ತಿರುಪತಿಗೆ ಹೋಗಿಲ್ಲ. ಆ ಏಳು ಬೆಟ್ಟವನ್ನು ಒಮ್ಮೆ ಕಾಲ್ನಡಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಹತ್ತಬೇಕೆಂದು ಆಸೆಯಿತ್ತು. ಇದುವರೆಗೂ ಆಗಿಲ್ಲ. ಇನ್ನು ಮುಂದೆ ಆಗುತ್ತೋ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ. ಒಂದು ವೇಳೆ ಹೋದರೆ  ಬಿನ್ನ ನೋಟವನ್ನು ಹೊತ್ತು ಬೆಟ್ಟವೇರುತ್ತೇನೆ.

ಭಾರತ-ಪಾಕ್ ನಡುವಣ ಸ್ನೇಹ ’ಸಿಂಧು’

ಪಂಪನ ಆಧಿಪುರಾಣದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಪ್ರಸಂಗ ಬರುತ್ತದೆ. ಭರತ ಬಾಹುಬಲಿಯವರು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸನ್ನದ್ಧರಾಗಿ ನಿಂತಿದ್ದಾರೆ. ಅವರ ಹಿಂದೆ ಅಪಾರ ಸೈನ್ಯವಿದೆ. ಇನ್ನೇನು ಅಣ್ಣ ತಮ್ಮಂದಿರ ನಡುವೆ ಯುದ್ಧ ಆರಂಭವಾಗಬೇಕು. ಆಗ  ಚಾಣಕ್ಷ್ಯರಾದ ಮಂತ್ರಿಗಳು, ಇವರಿಬ್ಬರೂ ವಜ್ರದೇಹಿಗಳಾದ ಕಾರಣ ಯುದ್ಧ ನಡೆದರೆ ಸೋಲು ಗೆಲುವುಗಳು ನಿಶ್ಚಯವಾಗದು, ಬದಲಾಗಿ ಎರಡೂ ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಅಪಾರ ಪ್ರಮಾಣದ ಸಾವು ನೋವುಗಳು ಸಂಭವಿಸಬಹುದೆಂದು ಮನಗಂಡು ಇಬ್ಬರ ಮಧ್ಯೆ ಮಾತ್ರ ಯುದ್ಧ ನಡೆಯುವಂತೆ ಏರ್ಪಾಟು ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಅದರಂತೆ ದ್ರುಷ್ಟಿಯುದ್ಧ, ಜಲಯುದ್ಧ, ಮಲ್ಲಯುದ್ದ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಆಜಾನುಬಾಹುವಾದ ತಮ್ಮ ಬಾಹುಬಲಿ ಅಣ್ಣನಾದ ಭರತನನ್ನು ಸೋಲಿಸುತ್ತಾನೆ.

ಈಗ ವರ್ತಮಾನದಲ್ಲಿ ಇಂತಹದೇ ಸನ್ನಿವೇಶವೊಂದು ಎದುರಾಗಿದೆ. ನೆರೆಯ ಪುಟ್ಟ ದೇಶ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಬಾಹುಬಲಿಯಂತಹ ಬಲಿಷ್ಟ ಭಾರತದೆದುರು ಮಲೆತು ನಿಂತು ಪರೋಕ್ಷ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಕೊಂಡಿದೆ. ಮಾತಿನಲ್ಲೇ ಪಂಥಾಹ್ವಾನ ನೀಡುತ್ತಿದೆ. ಭಾರತ ಇದನ್ನು ಸಂಯಮದಿಂದ ಎದುರಿಸುತ್ತಿದೆ. .

ಇದು ಖಂಡಾಂತರ ಕ್ಷಿಪಣಿಗಳ ಕಾಲ; ಅಣುಯುಗ. ಕೇವಲ ಒಂದು ಗುಂಡಿ ಅದುಮುವ ಮೂಲಕ ಜಗತ್ತಿನ ಯಾವುದೋ ತುದಿಯಲ್ಲಿರುವ ನಿರ್ಧಿಷ್ಟ ಜಾಗವನ್ನು ಕುಳಿತಲ್ಲೇ ಬೂದಿ ಮಾಡಬಲ್ಲ ತಾಂತ್ರಿಕತೆಯೀಗ ಮನುಷ್ಯನ ಬತ್ತಳಿಕೆಯಲ್ಲಿದೆ. ಹಾಗಾಗಿ ಈಗ ಸಂಯಮದ ಬಗ್ಗೆಯೇ ಹೆಚ್ಚೆಚ್ಚು ಮಾತಾಡಬೇಕಾಗಿದೆ. ಅದರಲ್ಲೂ ಭಯೋತ್ಪಾದನೆಯ ಟಂಕಶಾಲೆಯಂತಿರುವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ವಿರುದ್ಧದ ಪ್ರತಿ ನಡೆಯೂ ಹಗ್ಗದ ಮೇಲಿನ ನಡಿಗೆಯೇ..ಭಾರತವೀಗ ಪಂಚತಂತ್ರದ ಜಾಣ್ಮೆಯಡಿ ಜಲಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಮುಂದಾಗಿದೆ.

ಬಾರತವೀಗ ತನ್ನ ನೆಲದಲ್ಲಿ ಹರಿಯುವ ಸಿಂಧು ನದಿಯ ತನ್ನ ಪಾಲಿನ ಸಂಪೂರ್ಣ ನೀರನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಬಗ್ಗೆ ತಜ್ನರ ಸಲಹೆ ಪಡೆಯುತ್ತಿದೆ.. ೧೯೬೦ ರಲ್ಲಿ ಆಗಿನ ನಮ್ಮ ಪ್ರಾಧಾನಿ ಜವಹರಲಾಲ್ ನೆಹರು ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಪ್ರಧಾನಿ ಅಯೂಬ್ ಖಾನ್ ನಡುವೆ ನಡೆದ ಸಿಂಧು ನದಿ ನೀರಿನ ಹಂಚಿಕೆಯ ಒಪ್ಪಂದದ ಸಂಪೂರ್ಣ ಲಾಭವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳಲು ಮುಂದಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಗಮನಿಸಬೇಕಾದ ಅಂಶ ಎಂದರೆ ಭಾರತವು ಅಂತರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಾದ ’ಸಿಂಧು ನದಿ ನೀರಿನ ಹಂಚಿಕೆಯ ಒಪ್ಪಂದ’ ವನ್ನು ಉಲ್ಲಂಘಿಸುತ್ತಿಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ ತನ್ನ ಪಾಲಿನ ನೀರಿನ ಹಕ್ಕನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳುವ ನಿರ್ಧಾರ ಮಾಡುತ್ತಿದೆ. ಭಾರತವೇನಾದರೂ ಈ ಕಠಿಣ ನಿರ್ಧಾರ ತೆಗೆದುಕೊಂಡರೆ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಸಂಪೂರ್ಣ ಬರಡಾಗಲಿದೆ. ಯಾಕೇಂದರೆ ಪಾಕಿಸ್ತಾನಕ್ಕೆ ತನ್ನ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿ ಹರಿಯುವ ಪ್ರಮುಖ ನದಿಗಳಿಲ್ಲ.. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿ, ಅಥವಾ ಭಾರತದ ನೆಲದ ಮುಖಾಂತರ ಹರಿದು ಬರುವ ನದಿಗಳೇ ಆ ದೇಶದ ಜೀವದಾಯಿನಿಗಳು. ಅಲ್ಲಿಯ ಕ್ರುಷಿ, ಕೈಗಾರಿಕೆ, ಮೀನುಗಾರಿಕೆ, ಜಲವಿದ್ಯುತ್ ಯೋಜನೆಗಳು, ಕುಡಿಯುವ ನೀರಿನ ಮೂಲ ಎಲ್ಲವೂ ಭಾರತದಿಂದ ಹರಿದು ಬರುವ ನೀರನ್ನೇ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಅವಲಂಬಿಸಿದೆ. ಈ ನದಿಗಳೇ ಅವರ ಅರ್ಥಿಕತೆಯ ಬೆನ್ನೆಲುಬು. ಭಾರತವೀಗ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದೊಡನೆ ನೇರ ಯುದ್ದದಲ್ಲಿ ತೊಡಗದೆ ಅದರ ಬೆನ್ನುಲುಬಿಗೆ ಚಿಕ್ಕ ಪ್ರಹಾರ ಕೊಡಲು ತೀರ್ಮಾನಿಸಿದೆ.

ಪಾಕಿಸ್ತಾನಕ್ಕೆ ಭಾರತದ ಮೂಲಕ ಹರಿದು ಹೋಗುವ ಪ್ರಮುಖ ನದಿಗಳು ಆರು. ಇದನ್ನು ಪೂರ್ವದ ನದಿಗಳು ಮತ್ತು ಪಶ್ಚಿಮದ ನದಿಗಳು ಎಂದು ವಿಂಗಡಣೆ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ  ಬಿಯಾಸ್. ರಾವಿ ಮತ್ತು ಸಟ್ಲೇಝ್ ಪೂರ್ವದ ನದಿಗಳು. ಇವು ನಮ್ಮ ಪಂಜಾಬ್ ರಾಜ್ಯದ ಮುಖಾಂತರ ಹಾದು ಪಾಕಿಸ್ತಾನವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸುತ್ತದೆ. ನೀವು ಮನಾಲಿಗೆ ಹೋಗಿದ್ದರೆ ಅಲ್ಲಿ ನಗರದಂಚಿನಲ್ಲೇ ಹರಿಯುವ  ಬಿಯಾಸ್ ನದಿಯನ್ನು ನೋಡೇ ನೋಡಿರುತ್ತಿರುತ್ತೀರಿ ಅದರ ದಂಡೆಯುದ್ದಕ್ಕೂ ನಳನಳಿಸುತ್ತಿರುವ ಸೇಬು ತೋಟಗಳು ನಿಮ್ಮ ಮನವನ್ನು ಸೂರೆಗೊಳ್ಳುತ್ತವೆ.. ಚಂಡಿಗಡದಲ್ಲೂ ಈ ನದಿ ನಿಮಗೆ ನೋಡಲು ಸಿಗುತ್ತದೆ. ಈ ಮೂರೂ ನದಿಗಳ ಮೇಲಿನ ಸಂಪೂರ್ಣ ಹಕ್ಕು ಭಾರತದ್ದು. ಅದನ್ನು ಹೇಗೆ ಬೇಕಾದರೂ ಭಾರತ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು.

  ಸಿಂಧು,ಚಿನಾಬ್ ಮತ್ತು ಝೇಲಂ ನದಿಗಳು ಜಮ್ಮು ಮತ್ತು ಕಾಶ್ಮೀರ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿ ಪಾಕಿಸ್ತಾನಕ್ಕೆ ಸೇರುತ್ತವೆ. ಇವು ಪಶ್ಚಿಮದ ನದಿಗಳು. ಸಿಂಧು ನದಿ ನೀರಿನ ಹಂಚಿಕೆಯ ಒಪ್ಪಂದದ ಪ್ರಕಾರ ಇದರ ಒಡೆತನ ಪಾಕಿಸ್ತಾನಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ್ದರೂ ಇದರ ಮೇಲೆ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಸಿಂಹ ಪಾಲಿದೆ. ಹಾಗಿದ್ದರೂ ತನ್ನ ಹಕ್ಕಿನ ನೀರನ್ನು ಭಾರತ ಇದುವರೆಗೂ ಸಂಪೂರ್ಣ ಬಳಕೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿರಲಿಲ್ಲ. ಅದು ಯಾವುದೇ ನಿಯಂತ್ರಣವಿಲ್ಲದೆ ಪಾಕ್ ನೆಡೆಗೆ ಹರಿದು ಹೋಗುತ್ತಿತ್ತು. ಈ ಆರೂ ನದಿಗಳು ಮತ್ತದರ ಉಪನದಿಗಳು ಸೇರಿ ಸಿಂಧು ಎಂಬ ಮಹಾನದಿಯಾಗಿ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಜೀವ ನದಿಯಾಗಿ ಅಲ್ಲಿನ ಜನತೆಯ ಬಾಳನ್ನು ಸಮ್ರುದ್ಧಗೊಳಿಸುತ್ತಾಳೆ. ತನ್ನ ಪಾಲಿನ ನೀರನ್ನೂ ಭಾರತ  ತನ್ನ ನೆರೆಯ ರಾಷ್ಟ್ರಕ್ಕೆ ಉದಾರತೆಯಿಂದ ಬಿಟ್ಟು ಕೊಟ್ಟಿದ್ದು ಆ ದೇಶಕ್ಕೆ  ತೋರಿದ ಔದಾರ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಈ ಉದಾರತೆಗೆ ಎಂದೂ ಕೊಡಬೇಕಾದ ಗೌರವವನ್ನು ಕೊಟ್ಟಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಬದಲಾದ ಸನ್ನಿವೇಶದಲ್ಲಿ ಭಾರತವೀಗ ತನ್ನ ಹಕ್ಕಿನ ನೀರನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಮುಂದಾಗಿದೆ. ಅದು ಈಗ ಚರ್ಚೆಯಲ್ಲಿರುವ ಸಂಗತಿ.

೧೯೬೦ರಲ್ಲಿ ಆಗಿನ ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನಿ ಜವಹರಲಾಲ್ ನೆಹರು ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿಗಳಾದ ಅಯೂಬ್ ಖಾನ್ ಅವರ ನಡುವೆ ವಿಶ್ವಸಂಸ್ಥೆಯ ನೇತ್ರುತ್ವದಲ್ಲಿ ಸಿಂಧು ನದಿ ನೀರಿನ ಹಂಚಿಕೆಯ ಒಪ್ಪಂದಕ್ಕೆ ಪರಸ್ಪರ ಸಹಿ ಮಾಡಿದ್ದವು. ಪ್ರಮುಖ ನದಿಗಳಿಲ್ಲದ ಪಾಕಿಸ್ತಾನಕ್ಕೆ ಭವಿಷ್ಯದಲ್ಲಿ ನೀರಿನ ಕೊರತೆಯಾಗಬಾರದೆಂಬ ದೂರದರ್ಶಿತ್ವದಲ್ಲಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡ ಒಪ್ಪಂದವಾಗಿತ್ತದು.ಇದರ ಪ್ರಕಾರ ಭಾರತಕ್ಕೆ ೯.೧೨ ಲಕ್ಷ ಎಕರೆ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ನೀರಾವರಿಗೆ ಒಳಪಡಿಸುವ ಹಕ್ಕಿದೆ. ಆ ಹಕ್ಕನ್ನು ಮತ್ತೆ ೪.೨ ಲಕ್ಷಕ್ಕೆ ವಿಸ್ತರಿಸಲೂ ಬಹುದು. ಆದರೆ ಭಾರತ ಕೇವಲ ೮ಲಕ್ಷ ಎಕರೆಗೆ ಮಾತ್ರ ನೀರಾವರಿ ಸೌಕರ್ಯವನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಂಡಿದೆ. ಹಾಗೆಯೇ ಈ ಮೂರು ನದಿ ನೀರನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ೧೮,೬೦೦ ಮೆಗಾವಾಟ್ ವಿದ್ಯುತ್ತನ್ನು ಉತ್ಪಾದಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು. ಆದರೆ ಈಗ ಕೇವಲ ೩,೦೩೪ ಮೆಗಾವಾತ್ ವಿದ್ಯುತ್ ಮಾತ್ರ ಉತ್ಪಾದಿಸುತ್ತಿದೆ.

ಯಾಕೆ ಹೀಗಾಯ್ತು?

ನಮಗೆ ಗೊತ್ತಿದೆ; ಹೆಹಲಿಯಲ್ಲಿ ರಾಜಕಾರಣ ಮಾಡಿದ ಎಲ್ಲಾ ಸರಕಾರಗಳು ’ಕಾಶ್ಮೀರ ಅಖಂಡ ಭಾರತದ ಅವಿಭಾಜ್ಯ ಅಂಗ’ ಎನ್ನುತ್ತಲೇ ಬಂದವು, ಹೊರತಾಗಿ ಅಲ್ಲಿಯ ಜನರ ಆಶೋತ್ತರಗಳೇನು ಎಂಬುದರ ಬಗ್ಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹತ್ವ ಕೊಡಲಿಲ್ಲ. ಕಾಸ್ಮೀರ ಎಂಬ ಭೂಭಾಗದ ಬಗ್ಗೆ ಏರಿದ ದನಿಯಲ್ಲಿ ಮಾತಾಡುತ್ತಲೇ ಅಲ್ಲಿನ ಜನರನ್ನು. ಅಲ್ಲಿಯ ಶ್ರೀಮಂತ ಸಂಸಕೃತಿಯನ್ನು ಮರೆತೇಬಿಟ್ಟವು. ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ಥದ ಬಲ ತೋರಿಸಿ ಅಲ್ಲಿಯ ಭೂಮಿಯನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಂಡರೆ ಜನರೇ ಇಲ್ಲದ  ಭೂಪ್ರದೇಶವಷ್ಟೇ ನಮ್ಮದಾಗುತ್ತದೆ. ಜನರಿಂದ, ಜನಜೀವನದಿಂದ ದೇಶದ ಕಲ್ಪನೆ ಹುಟ್ಟಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ವೈವಿದ್ಯಮಯವಾದ ಜೀವಂತ ಸಮಾಜವಿಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಅದು ಸ್ಮಶಾನದಲ್ಲಿರುವ ಹೂದೋಟವಷ್ಟೆ. ಮನಸು ಅರಳದು, ಪೂಜೆಗೆ ಸಲ್ಲದು.

  ಜಮ್ಮು ಕಾಶ್ಮೀರ ಸೇರಿದಂತೆ ಈಶಾನ್ಯ ರಾಜ್ಯಗಳ ಅಭಿವ್ರುದ್ದಿಗೆ ಯಾವ ಸರಕಾರಗಳು ಒತ್ತನ್ನು ಕೊಟ್ಟಿಲ್ಲ. ಕನಿಷ್ಟ ಮೂಲಭೂತ ಅವಶ್ಯಕತೆಯಾದ ನೀರು ಮತ್ತು ರಸ್ತೆಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನೂ ಮಾಡಿಲ್ಲ.ಕ್ರುಷಿಗೆ ಉತ್ತೇಜನ ನೀಡಿಲ್ಲ. ಕರ ಕುಶಲ ಕಲೆಗಳಿಗೆ ಪ್ರೋತ್ಸಾಹ ನೀಡಿಲ್ಲ. ಹಾಗಾಗಿ ಸಾಂಸ್ಕ್ರುತಿಕ ಅನನ್ಯತೆಯನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡಿರುವ ಅಲ್ಲಿಯ ಜನರಲ್ಲಿ ಪರಕೀಯತೆಯ ಭಾವನೆಯಿದೆ. ಆ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕತೆಯ ಕೂಗು ಬಲವಾಗಿ ಕೇಳಿ ಬರುತ್ತಿದೆ. ಅವರನ್ನು ದೇಶದ ಮುಖ್ಯ ಧಾರೆಯಲ್ಲಿ ಸೇರಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಅಲ್ಲಿ ಅಭಿವ್ರುದ್ಧಿ ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ಕೈಗೊಂಡು, ಅಲ್ಲಿನ ಯುವಕರಿಗೆ ಉದ್ಯೋಗಗಳನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿ ಸ್ವಾವಲಂಬಿಗಳನ್ನಾಗಿ ಮಾಡುವುದೇ ಏಕೈಕ ಮಾರ್ಗ.  ಈಗ ಸಿಂಧು ನದಿ ನೀರಿನ ಹಂಚಿಕೆಯ ಒಪ್ಪಂದದ ಸದ್ವಿನಿಯೋಗ ಮಾಡಿಕೊಂಡರೆ ಬಹುಶಃ ಜಮ್ಮು ಕಾಶ್ಮೀರ ಸೇರಿದಂತೆ ಈಶಾನ್ಯ ರಾಜ್ಯಗಳು ಭಾರತದ ಮುಖ್ಯ ಧಾರೆಯೊಳಗೆ ತಮ್ಮನ್ನು ತಾವು ಗುರುತಿಸಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಲ್ಲರು ಅನ್ನಿಸುತ್ತಿದೆ.

ಆದರೆ ಹಿಮಾಲಯ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಅಬಿವ್ರುದ್ಧಿ ಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಳ್ಳುವಾಗ ಒಂದು ಎಚ್ಚರಿಕೆಯನ್ನು ಸದಾ ಗಮನದಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಹಿಮಲಯ ಪರ್ವತವಿನ್ನೂ ತನ್ನ ಬಾಲ್ಯವಾಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿದೆ. ಭಾರತದ ಇತರೆಡೆಗಳಲ್ಲಿನ ಪರ್ವತಗಳಿಗೆ ಅದರಲ್ಲೂ ಪಶ್ಚಿಮಘಟ್ಟಗಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಅದಿನ್ನೂ ಎಳಸು. ಅದರ ಧಾರಣಾಶಕ್ತಿ ಅತ್ಯಂತ ದುರ್ಭಲವಾದುದು. ೨೦೧೩ರಲ್ಲಿ ಉತ್ತರಾಖಂಡದಲ್ಲಾದ ಮೇಘಸ್ಪೋಟ ಮತ್ತು ಭೂಕುಸಿತಕ್ಕೆ ಅಲ್ಲಿ ಎಗ್ಗಿಲ್ಲದೆ ಕಟ್ಟಿದ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳು ಮತ್ತು ಜಲ ವಿದ್ಯುತ್ ಯೋಜನೆಗಳೇ ಕಾರಣ ಎಂದು ತಜ್ನರು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ.ಹಾಗಾಗಿ  ಅಭಿವ್ರುದ್ಧಿ ಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳುವಾಗ ಯಾವ ರೀತಿಯ ಅಭಿವ್ರುದ್ಧಿ ನಮಗೆ ಬೇಕು?ಪರಿಸರಕ್ಕೆ, ಜೀವಜಾಲಕ್ಕೆ ತೊಂದರೆಯಾಗದಂತೆ ಮನುಷ್ಯ, ಮನುಷ್ಯನಾಗಿ ಬದುಕಲು ಬೇಕಾದ ಅನುಕೂಲತೆಗಳೇನು ಎಂದು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿಕೊಂಡರೆ ಬಹುಶಃ ನಮ್ಮ ಅಭಿವ್ರುದ್ಧಿಯ ಮಾನದಂಡ ಅರ್ಥವಾಗಬಹುದು.

ಭಾರತವೀಗ ಜಲಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸನ್ನದ್ದವಾಗಿ ನಿಂತಿದೆ. ಈ ನೆಪದಲ್ಲಾದರೂ ಕಾಶ್ಮೀರದಲ್ಲಿ ಅಬಿವ್ರುದ್ಧಿ ಕಾರ್ಯಗಳು ನಡೆಯಲಿ. ಕಾಶ್ಮೀರಿಗಳು ಭಾರತತನುಜಾತೆಯಾಗಲಿ ಎಂಬುದು ಎಲ್ಲರ ಆಶಯ.

..

[ಹಾರ್ನ್ಬಿಲ್ ಉತ್ಸವದಿಂದ ಸಿಂಧು ಉತ್ಸವತನಕ...]

ಐದು ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳಷ್ಟು ಪುರಾತನವಾದ ಸಿಂಧು ಕೊಳ್ಳ್ದ ನಾಗರೀಕತೆ, ಸಿಂಧು ನದಿಯ ತಟದಲ್ಲಿ ಅರಳಿತ್ತು ಮತ್ತು ಹಿಂದು ಸ್ತಾನಕ್ಕೆ ಆ ಹೆಸರು ಬರಲು ಕಾರಣ್ವಾಗಿತ್ತು ಎಂಬುದನ್ನು ಚರಿತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಓದಿದ್ದೇವೆ. ಆದರೆ ಆ ನದಿ ಮತ್ತು ನಾಗರೀಕತೆಯ ಪಳೆಯುಳಿಕೆಗಳು ಇಂದು ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಆಸ್ತಿ.

’ಗಂಗೇಚಾ ಯಮುನೇ ಚೈವಾ ಗೋಧಾವರಿ ಸರಸ್ವತಿ, ನರ್ಮದೇ, ಸಿಂಧು, ಕಾವೇರಿ ಜಲಸ್ಮಿನ್ ಸನ್ನಿಧಿಂಕರ

ಹೀಗೆ ಭಾರತೀಯರು ಪರಮ ಪವಿತ್ರವಾದುದೆಂದು ಪೂಜಿಸುವ, ನಮ್ಮ  ಭಾವಕೋಶದಲ್ಲಿ ಸೇರಿ ಹೋಗಿರುವ,  ನಮ್ಮ ರಾಷ್ಟ್ರಗೀತೆಯಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿತವಾಗಿ ನಮ್ಮವಳಾಗಿದ್ದ ಸಿಂಧು  ಭಾರತದಲ್ಲಿಯೂ ಸ್ವಲ್ಪ ದೂರ ಹರಿಯುತ್ತಾಳೆಂದು ನನಗೆ ಬಹುಕಾಲದವರೆಗೂ ಗೊತ್ತಿರಲೇ ಇಲ್ಲ. ನನ್ನ ಹಾಗೇ ಯೋಚಿಸುವವರು ತುಂಬಾ ಮಂದಿ ಇದ್ದಾರೆಂದು ಕೋರಾ ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೋತ್ತರ ವಬ್ ಸೈಟ್ ನಲ್ಲಿ ಮಾಹಿತಿ ದೊರೆಯಿತು. ಕುತೂಹಲಕ್ಕಾಗಿ ಸಿಂಧುವಿನ ಬಗ್ಗೆ ಒಂದಷ್ಟು ವಿಷಯ ಸಂಗ್ರಹಿಸುತ್ತಿದ್ದಂತೆ ಆಕೆಯನ್ನೊಮ್ಮೆ ನೋಡಬೇಕು.  ಬೊಗಸೆಯಲ್ಲಿ ತುಂಬಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಎಂಬ ಆಸೆ ಹೆಚ್ಚಾಗತೊಡಗಿತು. ಅದಕ್ಕಾಗಿಯೇ ಕಾಶ್ಮೀರ ಪ್ರವಾಸ ಕೈಗೊಂಡಾಗ ’ಸಿಂಧು ಉತ್ಸವ’ ನಡೆಯುವ ಸಮಯವನ್ನೇ ಆಯ್ದುಕೊಂಡು ಆಕೆಯ ದಂಡೆಯ ಮೇಲೆಲ್ಲಾ ಅಡ್ಡಾಡಿ ನನ್ನ ಬಯಕೆಯನ್ನು ತೀರಿಸಿಕೊಂಡೆ.

ಹಿಮಾಲಯದ ತಪ್ಪಲಿನ ರಾಜ್ಯಗಳ ಎರಡು ಬ್ರಹತ್ ನದಿಗಳಾದ ಸಿಂಧು ಮತ್ತು ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರಾ ನದಿಗಳ ಉಗಮ ಸ್ಥಾನ ಈಗ ಚೀನಾದಲ್ಲಿರುವ ಭಾರತೀಯ ಶ್ರದ್ಧಾಕೆಂದ್ರವಾದ ಮಾನಸ ಸರೋವರ. ಸಟ್ಲೇಜ್ ನದಿ ಕೂಡಾ ಇಲ್ಲಿಯೇ ಹುಟ್ಟುತ್ತದೆ. ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರಾ ನದಿ ಟಿಬೇಟ್ ನಲ್ಲಿ ಅರುಣಾಚಲ. ಅಸ್ಸಾಂ ಮೂಲಕ ಹರಿಯುತ್ತಾ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶವನ್ನು ಹಸನುಗೊಳಿಸುತ್ತಾ ಬಂಗಾಲಕೊಲ್ಲಿಯನ್ನು ಸೇರುತ್ತಾಳೆ. ಸಿಂಧು ಕಾರಕೋರಂ ಹಿಮ ಪರ್ವತಗಳೆದೆಯಲ್ಲಿ ಬಾಗಿ ಬಳುಕುತ್ತಾ ಜಮ್ಮು ಕಾಶ್ಮೀರದ ಲೇಹ್ ಮೂಲಕ ಭಾರತವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಅನಂತರ ಪಾಕಿಸ್ತಾನವನ್ನು ಸಮ್ರುದ್ಧಗೊಳಿಸುತ್ತಾ ಅರಬ್ಬಿ ಸಮುದ್ರವನ್ನು ಸೇರುತ್ತಾಳೆ. ವೇದದಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿತವಾದ ಇನ್ನೆರಡು ದಿನಗಳಾದ ಗಂಗೆ ಯಮುನೆಯರು ಭಾರತದ್ಲ್ಲೇ ಹುಟ್ಟಿ, ಇಲ್ಲಿಯೇ ಹರಿಯುತ್ತಾ ಬಂಗಾಳಕೊಲ್ಲಿಯನ್ನು ಸೇರಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ಕಾವೇರಿಯ ಕಥೆ ನಮಗೆಲ್ಲಾ ಗೊತ್ತಿದೆ. ಆದರೆ ಭಾರತದ ಏಕೈಕ ಗಂಡು ನದಿಯೆಂದು ಕರೆಯಲಾಗುವ ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರಾ ನದಿಯನ್ನು ವೇದಗಳಲ್ಲಿ ಯಾಕೆ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿಲ್ಲ? ಅಂದರೆ ನಿಜಾರ್ಥದಲ್ಲಿ ಸ್ತ್ರೀತ್ವಕ್ಕೆ ಮನ್ನಣೆಯಿದ್ದ ಕಾಲ ಅದಾಗಿರಬಹುದೆ? ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ. ಇದ್ದಿರಲೂ ಬಹುದು.

ಈಗ ಸುದ್ದಿಯಲ್ಲಿರುವ ಸಿಂಧು, ಜಗತ್ತಿನ ಅತೀ ಉದ್ದದ ನದಿಗಳಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯವಾದುದು. ಇದರ ಉದ್ದ ೩೨೦೦ ಕಿಮೀ. ಇದರ ಉಗಮ ಸ್ಥಳ ಸಮುದ್ರ ಮಟ್ಟದಿಂದ ಹದಿನೆಂಟು ಸಾವಿರ ಎತ್ತರದಲ್ಲಿದೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮುನ್ನೂರು ಕಿ.ಮೀ ಹರಿದು  ಪಾಕಿಸ್ತಾನಕ್ಕೆ ಅಡಿಯಿಡುತ್ತಾಳೆ.  ಅದು ಚೀನಾದಿಂದ ಹರಿದು ಬಂದು ಭರತ ಭೂಮಿಗೆ ಮೊದಲ ಅಡಿಯಿಡುವುದೇ ಹನ್ನೊಂದವರೆ ಸಾವಿರ ಎತ್ತರದಲ್ಲಿರುವ ಜಮ್ಮು ಕಾಶ್ಮೀರದ ಲೇಹ್ ನಲ್ಲಿ. ಚಿಕ್ಕ ತೊರೆಯಂತೆ ಹರಿಯುವ ಆಕೆ ಬಹುಕಾಲ ಅನಾಮಿಕಳಂತೆ ಉಳಿದು ನನ್ನಂತವರಿಗೆಲ್ಲಾ ’ಸಿಂಧು ಬಾರತದಲ್ಲಿ ಹರಿಯುತ್ತಿದ್ದಾಳೆಯೇ? ಎಂದು ಪ್ರಶ್ನಿಸುವ ಹಾಗಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ಲಾಲ್ ಕ್ರುಷ್ಣ ಅಡ್ವಾಣಿ ಎಂಬ ರಾಜಕಾರಣಿ ಮತ್ತು ತರುಣ್ ವಿಜಯ್ ಎಂಬ ಪತ್ರಕರ್ತನ ಕನಸಿನ ಫಲವಾಗಿ ಲೇಹ್ ನಲ್ಲಿ ’ಸಿಂಧು ಉತ್ಸವ ’ ಎಂಬ ಮೂರು ದಿನಗಳ ಅದ್ದೂರಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ೧೯೯೭ರಿಂದ ಆಯೋಜನೆಗೊಳ್ಳುತ್ತಿದೆ. ಈ ಮೂಲಕ ಸಿಂಧು ನಮ್ಮವಳು, ನಮ್ಮ ಹೆಮ್ಮೆಯ ಪ್ರತೀಕ, ಭಾರತದ ಭಾವೈಕತೆಯ ಸಂಕೇತ ಎಂಬ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ದೇಶದಾದ್ಯಂತ ಬಂದ ಜನರು ಈ ಉತ್ಸವದಲ್ಲಿ ಪಾಲುಗೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.

ಸಿಂಧು ಉತ್ಸವದಲ್ಲಿ ಜಮ್ಮು ಕಾಶ್ಮೀರ ಬಹುತೇಕ ಜಾನಪದ ನ್ರುತ್ಯಗಳು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು. ಭಾವುಕರು ಸಿಂಧು ಜಲವನ್ನು ತಲೆಗೆ ಪ್ರೋಕ್ಷಣೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಪುನೀತರಾಗುತ್ತಿದ್ದರು. ಮಹಿಳೆಯರು ಆಕೆಯ ಮಡಿಲಿಗೆ ಬಾಗಿನಗಳನ್ನು ಅರ್ಪಿಸಿದರು ಆಸ್ತಿಕರು ಆ ನದಿ ದಂಡೆಯಲ್ಲೇ ಕುಳಿತು ಹೋಮ ಹವನಗಳನ್ನು ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಪವಿತ್ರ ಜಲವನ್ನು ಬಾಟಲುಗಳಲ್ಲಿ ತುಂಬಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಇವೆಲ್ಲವೂ ಸೈನ್ಯದ ಸರ್ಪಗಾವಲಿನಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದವು ಎಂಬುದು ಗಮನಿಸತಕ್ಕ ಅಂಶ. ಆ ಉತ್ಸವದಲ್ಲಿ ಕರ್ನಾಟಕದಿಂದ ಬಂದ ೧೭೫ ಪ್ರತಿನಿಧಿಗಳನ್ನು ಕಂಡು ನನಗೆ ತುಂಬಾ ಖುಷಿಯಾಯ್ತು.

ಲೇಹ್ ನಿಂದ ಮೂವತ್ತೈದು ಕಿಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಗಿಲ್ ಗಿಂತ ಸ್ವಲ್ಪ ಹಿಂದೆ ನಿಮ್ಮು ಎಂಬ ಚಿಕ್ಕ ಊರು ಸಿಗುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಲಿ ಮ್ಯಾಗ್ನಟಿಕ್ ಹಿಲ್ ಪಕ್ಕ ಸಿಂಧುಕೊಳ್ಳವನ್ನು ಕಣ್ತುಂಬಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದೇ ಒಂದು ಅಲೌಕಿಕ ಅನುಭವ.. ಅಪ್ಘಾನಿಸ್ತಾನದಲ್ಲಿರುವ ಹಿಂದು ಕುಶ್ ಪರ್ವತವನ್ನು ನೋಡಬೇಕೆನ್ನುವುದು ನನ್ನ ಹೆಬ್ಬಯಕೆಗಳಲ್ಲೊಂದು. ಅದರ ಮಿನಿಯೇಚರನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಕಂಡಂತೆ ಭಾಸವಾಯ್ತು. ಅಲ್ಲಿಯೇ ಸ್ವಲ್ಪ ಮುಂದಕ್ಕೆ ಝೆನ್ಸಂಕಾರ್ ಮತ್ತು ಸಿಂಧು ನದಿಗಳ ಸಂಗಮವಾಗುತ್ತದೆ. ಅಚ್ಚ ನೀಲಿ ಬಣ್ಣದ ಸಿಂಧು ಮತ್ತು ಬೂದಿ ಬಣ್ಣದ ಝೆನ್ಸಂಕಾರ್ ಸಂಗಮದ ದ್ರುಶ್ಯವನ್ನು ಪದಗಳಲ್ಲಿ ವರ್ಣಿಸಲು ಬಾರದು. ಅದನ್ನು ಅನುಭವವೇದ್ಯವಾದುದು. ಆದರೆ ಇಲ್ಲೊಂದು ಅಚ್ಚರಿಯ ವಿಷಯವಿದೆ. ನಾವು ನದಿಯನ್ನು ಸ್ತ್ರೀಯಾಗಿ ಕಲ್ಪ್ಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತೇವೆ. ದೇವತೆಯಾಗಿ ಆರಾಧಿಸುತ್ತೇವೆ. ಎಲ್ಲಾ ನದಿಗಳಿಗೂ ನಾವು ಮಂದಿರವನ್ನು ಕಟ್ಟಿದ್ದೇವೆ. ಗಂಗೆ-ಯಮುನೆ, ನಂದಾದೇವಿ ಪರ್ವತ ಮಾತೆಯ ಗುಡಿಯನ್ನೂ ನೋಡಿದ್ದೇನೆ. ಆದರೆ ಸಿಂಧು ನದಿಗೆ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಗುಡಿಯಿದ್ದದ್ದನ್ನು ನಾನು ನೋಡಿಲ್ಲ, ಕೇಳಿಲ್ಲ. ಯಾಕಿರಬಹುದು? ಇದು ಅಧ್ಯಯನ ಯೋಗ್ಯ ವಿಚಾರ.

ಕಾಶ್ಮೀರದ ಲೇಹ್ ನಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ಸಿಂಧು ಉತ್ಸವ, ನಾಗಲ್ಯಾಂಡ್ ನಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ಈಶಾನ್ಯ ರಾಜ್ಯಗಳ ಸಾಂಸ್ಕ್ರುತಿಕ ಮೇಳ ’ಹಾರ್ನ್ ಬಿಲ್ ಉತ್ಸವ’ ಸಾಂಸ್ಕ್ರುತಿಕವಾಗಿ ಅಲ್ಲಿನ ಜನತೆಯನ್ನು ಭಾರತದ ಇನ್ನಿತರ ಭಾಗದೊಡನೆ ಬೆಸೆಯುತ್ತದೆ. ಬಲಿಷ್ಟ ಭಾರತದ ಬಗ್ಗೆ ಮಾತಾಡುವ ನಾವು ಇಂತಹ ಉತ್ಸವಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚೆಚ್ಚು ಭಾಗವಹಿಸುವುದರ ಮುಖಾಂತರ ನಾವದನ್ನು ಸಾಧ್ಯ ಮಾಡಬೇಕು.  ನಮ್ಮ ಮಿಳಿತ ಅವರಲ್ಲಿರುವ ಪರಕೀಯತೆಯ ಭಾವನೆಯನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪ ಮಟ್ಟಿಗಾದರೂ ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಬಹುದು.

[ ಪ್ರಜಾವಾಣಿಯ ಭಾನುವಾರದ ಪುರವಣಿ ’ಮುಕ್ತಛಂದ’ ದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿರುವ ಲೇಖನ ]